Koh 7,1-12,14

PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE MĄDROŚCI
Człowiek mądry patrzy na życie poważnie
7 1 Lepsze jest dobre imię niż wonne olejki, a dzień śmierci niż dzień urodzenia. 2 Lepiej jest iść do domu żałoby, niż iść do domu wesela, bo w tamtym jest koniec każdego człowieka, i człowiek żyjący bierze to sobie do serca. 3 Lepszy jest smutek niż śmiech, bo przy smutnym obliczu serce jest dobre. 4 Serce mędrców jest w domu żałoby, a serce głupców w domu wesela. 5 Lepiej jest słuchać karcenia przez mędrca, niż słuchać pochwały ze strony głupców. 6 Bo czym trzaskanie cierni [płonących] pod kotłem, tym jest śmiech głupiego. I to jest także marnością.
Mądrość strzeże przed wielkimi błędami
7 * Bo rzecz przywłaszczona może ogłupić mędrca, a przekupstwo czyni serce przewrotnym. 8 Lepszy jest koniec mowy niż jej początek, lepszy jest umysł cierpliwy niż pyszny. 9 Nie bądź pochopny w duchu do gniewu, bo gniew przebywa w piersi głupców. 10 Nie mów: «Jak się to dzieje, że dawne dni były lepsze niż obecne?» - Bo nieroztropnie o to się pytasz. 11 Lepsza jest mądrość niż dziedzictwo, i z większym pożytkiem dla tych, którzy widzą słońce. 12 Bo w cieniu mądrości, jak w cieniu pieniądza; a większa jest jeszcze korzyść z poznania mądrości: darzy życiem tego, który ją posiada. 13 Przypatrz się dziełu Bożemu! Bo któż naprostować może to, co On skrzywił? 14 Gdy ci się dobrze wiedzie, ciesz się z tego, a wiedzie ci się źle, wtedy to rozważ: zarówno jedno jak i drugie sprawia Bóg, ponieważ człowiek nie może dociec niczego zgoła, co będzie potem*. 15 Wszystko widziałem za marnych dni moich: tu sprawiedliwy, który ginie przy swej sprawiedliwości, a tu złoczyńca, który przy złości swej długo żyje. 16 Nie bądź przesadnie sprawiedliwy* i nie uważaj się za zbyt mądrego!* Dlaczego miałbyś sobie sam zgotować zgubę? 17 Nie bądź zły do przesady i nie bądź głupcem. Dlaczego miałbyś przed czasem swym umrzeć? 18 Dobrze, jeżeli się trzymasz jednego, a od drugiego ręki swej też nie odejmiesz, bo kto się boi Boga, tego wszystkiego uniknie*. 19 Mądrość czyni mądrego silniejszym niźli dziesięciu mocarzy, którzy są w mieście. 20 Bo nie ma na ziemi człowieka sprawiedliwego, który by [zawsze] postępował dobrze, a nigdy nie zgrzeszył*. 21 Nie zwracaj też uwagi na wszystkie rozmowy, jakie się prowadzi, ażebyś czasem nie usłyszał, jak ci złorzeczy twój sługa. 22 Bo często przecież, jak sam wiesz, ty także innym złorzeczyłeś.
Mądrość w istocie swej jest niedostępna
23 To wszystko badałem i miałem na uwadze mądrość. Mówiłem: «Chciałbym być mądrym!» - lecz mądrość jest dla mnie niedostępna. 24 Niedostępne jest to, co istnieje, i niezgłębione - któż może to zbadać? 25 Zwróciłem swój umysł ku temu, by poznać, badać i szukać mądrości i słusznej oceny, by poznać, że zło jest głupotą, a wielka głupota - szaleństwem. 26 I przekonałem się, że bardziej gorzką niż śmierć jest kobieta, bo ona jest siecią, serce jej sidłem, a ręce jej więzami. Kto Bogu jest miły, ten się od niej ustrzeże, lecz grzesznika ona usidli. 27 Oto, do czego doszedłem - powiada Kohelet - jedno z drugim porównując, by znaleźć słuszną ocenę, 28 której nadal szukam, a nie znajduję. Znalazłem jednego [prawego] mężczyznę pośród tysiąca, ale kobiety [prawej] w tej liczbie nie znalazłem*. 29 Tylko, oto co stwierdziłem: Bóg uczynił ludzi prawymi, lecz oni szukają rozlicznych wybiegów.
Władzy trzeba się podporządkować
8 1 Któż jest jak mędrzec i któż poznał znaczenie rzeczy? Mądrość człowieka rozjaśnia jego oblicze, tak iż surowy wyraz jego twarzy się zmienia. 2 Rozkazów króla przestrzegaj, pomny przysięgi złożonej przed Bogiem*. 3 Nie sprawiaj sobie niepokoju - odejdź sprzed jego oblicza! Nie wdawaj się w złe sprawy, bo wszystko, co tylko zechce, może uczynić, 4 ponieważ słowo królewskie ma moc, a któż do niego powie: «Cóż ty czynisz?»
Pamiętać trzeba o przyszłym sądzie
5 Ten, kto przestrzega rozkazu, nie wie, co to zła sprawa, a serce mądre pamięta o czasie i sądzie. 6 Na każdą bowiem sprawę jest czas i sąd, gdyż zło człowieka wielce na nim ciąży. 7 Bo nie wie wcale, co będzie, a jak to będzie - któż mu oznajmi?* 8 Nad duchem* człowiek nie ma władzy, aby go powstrzymać, a nad dniem śmierci nie ma mocy. Tak samo nie ma zwolnienia na wojnie i nie uratuje nieprawość tego, kto ją popełnia.
Nie dać się zwieść pozornej niesprawiedliwości
9 To wszystko widziałem, zwracając uwagę na wszystkie sprawy, jakie się dzieją pod słońcem, w czasie gdy człowiek jeden panuje nad drugim, na jego nieszczęście. 10 Ponadto widziałem, jak złoczyńców ze czcią składano w grobie, a ludzie przychodzili i odchodzili z miejsca świętego, i zapomniano w mieście o tym, co tamci czynili. To również jest marność. 11 Ponieważ wyroku nad czynem złym nie wykonuje się zaraz, dlatego serce synów ludzkich bardzo jest skore do czynów złych; 12 zwłaszcza że grzesznik czyni źle stokrotnie, a jednak długo żyje. Chociaż ja również i to poznałem, że szczęści się tym, którzy Boga się boją, dlatego że się Go boją. 13 Nie szczęści się zaś złoczyńcy, i podobny do cienia, nie przedłuża on swych dni, dlatego że nie ma w nim bojaźni wobec Boga. 14 Jest marność, która się dzieje na ziemi: są sprawiedliwi, którym się zdarza to, na co zasługują grzesznicy, a są grzesznicy, którym się zdarza to, na co zasługują sprawiedliwi. Rzekłem: I to jest marność. 15 Sławiłem więc radość, bo nic dla człowieka lepszego pod słońcem, niż żeby jadł, pił i doznawał radości, i by to go cieszyło przy jego trudzie za dni jego życia, które pod słońcem daje mu Bóg.
Planów Bożych nie może człowiek zbadać
16 Gdy swoją uwagę na to zwróciłem, by poznać mądrość i przyjrzeć się dziełu, jakie się dokonuje na ziemi - bo ani w dzień, ani w nocy snu nie zaznają oczy człowieka - 17 widziałem wszystkie dzieła Boże: Człowiek nie może zbadać dzieła, jakie się dokonuje pod słońcem; jakkolwiek się trudzi, by szukać - nie zbada. A nawet mędrzec, chociażby twierdził, że je zna - nie może go zbadać.
9 1 Bo wszystko to rozważyłem i wszystko to zbadałem. Dlatego że sprawiedliwi i mędrcy, i ich czyny są w ręku Boga - zarówno miłość, jak i nienawiść* - nie rozpozna człowiek tego wszystkiego, co przed oczyma jego się dzieje. 2 Wszystko jednakie dla wszystkich: Ten sam spotyka los sprawiedliwego, jak i złoczyńcę*, tak czystego, jak i nieczystego, zarówno składającego ofiary, jak i tego, który nie składa ofiar; tak samo jest z dobrym, jak i z grzesznikiem, z przysięgającym, jak i z takim, którzy przysięgi się boi.
Za życia jeszcze trzeba dobrze czynić i zażywać radości, bo po śmierci jest to niemożliwe
3 To złem jest wśród wszystkiego, co się dzieje pod słońcem, że jeden dla wszystkich jest los. A przy tym serce synów ludzkich pełne jest zła i głupota w ich sercu, dopóki żyją. A potem - do zmarłych! 4 Bo któż stanowi wyjątek? Wszyscy żyjący mogą jeszcze mieć nadzieję - bo lepszy jest żywy pies niż lew nieżywy - 5 ponieważ żyjący wiedzą, że umrą, a zmarli niczego zgoła nie wiedzą, zapłaty też więcej już żadnej nie mają, bo pamięć o nich idzie w zapomnienie. 6 Tak samo ich miłość, jak również ich nienawiść, jak też ich zazdrość - już dawno zanikły, i już nigdy więcej udziału nie mają żadnego we wszystkim, cokolwiek się dzieje pod słońcem. 7 Nuże więc! W weselu chleb swój spożywaj i w radości pij swoje wino! Bo już ma upodobanie Bóg w twoich czynach. 8 Każdego czasu niech szaty twe będą białe, olejku też niechaj na głowę twoją nie zabraknie!* 9 Używaj życia z niewiastą, którąś ukochał, po wszystkie dni marnego twego życia, których ci [Bóg] użyczył pod słońcem. Po wszystkie dni twej marności! Bo taki jest udział twój w życiu i w twoim trudzie, jaki zadajesz sobie pod słońcem. 10 Każdego dzieła, które twa ręka napotka, podejmij się według twych sił! Bo nie ma żadnej czynności ni rozumienia, ani poznania, ani mądrości w Szeolu, do którego ty zdążasz.
Człowiek zależny jest od przypadku
11 A dalej widziałem pod słońcem, że to nie chyżym bieg się udaje, i nie waleczni w walce zwyciężają. Tak samo nie mędrcom chleb się dostaje w udziale ani rozumnym bogactwo, ani też nie uczeni cieszą się względami. Bo czas i przypadek rządzi wszystkim*. 12 Bo też i nie zna człowiek swego czasu, jak ryby, które się łowi w sieć zdradliwą, i jak ptaki w sidła schwytane. Jak one, tak uwikłani zostaną ludzie w złej chwili, gdy spadnie na nich znienacka.
Mądrości się nie docenia
13 Ale i taki przykład mądrości widziałem pod słońcem, a wielką mi się ona wydawała: 14 Małe miasteczko, i mężów w nim niewielu. I naszedł je potężny król, a wkoło je otoczywszy zbudował przeciwko niemu wielkie machiny oblężnicze. 15 I znalazł się w nim człowiek biedny, lecz mądry, i ten uratował miasto dzięki swej mądrości. A nikt nie pamięta o tym biednym człowieku. 16 Więc powiedziałem: «Lepsza jest mądrość niż siła». Lecz mądrość biednego bywa w pogardzie, a słowa jego nie mają posłuchu.
Wyższość mądrości nad głupotą
17 Spokojne słowa mędrców więcej znaczą niż krzyk panującego wśród głupców. 18 Lepsza jest mądrość od narzędzi wojennych, lecz jeden grzesznik popsuć może wiele dobrego.
10 1 Nieżywa mucha zepsuje naczynie wonnego olejku. Bardziej niż mądrość, niż sława zaważy trochę głupoty. 2 Serce mędrca zwraca się ku prawej stronie, a serce głupca ku lewej*. 3 Nawet gdy głupiec idzie drogą, brakuje mu rozwagi i mówi o każdym: «To głupiec». 4 Jeśli gniew władcy się przeciw tobie podniesie, miejsca swego nie opuszczaj, bo zachowanie spokoju zapobiec może wielkim wykroczeniom. 5 Jest zło - widziałem je pod słońcem, to błąd ze strony władcy: 6 wynosi się głupotę na stanowiska wysokie, podczas gdy zdolni siedzą nisko. 7 Widziałem sługi na koniach, a książąt kroczących, jak słudzy, pieszo. 8 Kto kopie dół, ten może weń wpaść, a tego, kto mur rozwala, ukąsić może żmija. 9 Kto wyłamuje kamienie, może się o nie skaleczyć, kto rąbie drwa, naraża się na niebezpieczeństwo. 10 Jeśli siekiera się stępi, a nie naostrzy się jej, trzeba zwiększyć wysiłek. Pożyteczna jest wtedy mądrość, by osiągnąć powodzenie. 11 Jeżeli żmija ukąsi, nim doszło do zaklęcia, traci swój zysk zaklinacz. 12 Słowa z ust mędrca są przyjemnością, lecz usta głupca gubią jego samego. 13 Początek słów jego ust to głupstwo, a koniec jego mowy to wielkie szaleństwo. 14 A głupiec mnoży słowa. Nie wie [przecież] człowiek, co będzie, bo kto mu oznajmi, co będzie potem? 15 Głupiec tak się męczy wysiłkiem, że nie potrafi [nawet] dotrzeć do miasta*. 16 Biada ci, kraju, którego królem jest prostak i gdzie książęta już z rana ucztują!* 17 Szczęśliwyś, kraju, którego król ze szlachetnie urodzonych pochodzi, i gdzie książęta w czasie właściwym ucztują, na sposób męski, bez uprawiania pijaństwa. 18 Skutkiem wielkiego lenistwa chyli się strop, gdy ręce są opuszczone, przecieka dom. 19 Gdy dla zabawy gotują biesiadę i wino życie rozwesela, a pieniądz na wszystko pozwala: 20 w myślach nawet swoich nie złorzecz królowi ani w sypialni swojej nie przeklinaj możnego, bo ptactwo powietrzne zaniesie głos, a to, co skrzydlate, doniesie słowa.
Korzyści, jakie przynosi mądrość w życiu prywatnym*
11 1 Wyrzuć swój chleb na powierzchnię wód - a przecież po wielu dniach odnaleźć go możesz*. 2 Rozdaj część między siedmiu czy nawet ośmiu*, bo nie wiesz, co może się złego przydarzyć na ziemi. 3 Gdy chmury napełnią się deszczem, wylewają go na ziemię. A jeśli drzewo upadnie - na południe czy też na północ - na miejscu, gdzie upadnie, tam leży*. 4 Kto baczy na wiatr, nie będzie siał, a kto ma chmury patrzy, nie będzie zbierał. 5 Jak nie wiesz, którą drogą duch wstępuje w kości, co są w łonie brzemiennej*, tak też nie możesz poznać działania Boga, który sprawuje wszystko. 6 Rano siej swoje ziarno i do wieczora nie pozwól spocząć swej ręce, bo nie wiesz, czy wzejdzie jedno czy drugie, czy też są jednakowo dobre. 7 Przyjemne jest światło i miło oczom widzieć słońce. 8 Tak więc jeżeli człowiek wiele lat żyje, ze wszystkich niech się cieszy i niech pomni na dni ciemności, bo będzie ich wiele. Wszystko, co ma nastąpić, to marność.
Cieszyć się trzeba z życia w młodości
9 Ciesz się, młodzieńcze, w młodości swojej, a serce twoje niech się rozwesela za dni młodości twojej. I chodź drogami serca swego i za tym, co oczy twe pociąga; lecz wiedz, że z tego wszystkiego będzie cię sądził Bóg! 10 Więc usuń przygnębienie ze swego serca i oddal ból od twego ciała, bo młodość jak zorza poranna* szybko przemija.
12 1 Pomnij jednak na Stwórcę swego w dniach swej młodości, zanim jeszcze nadejdą dni niedoli i przyjdą lata, o których powiesz: «Nie mam w nich upodobania»; 2 zanim zaćmi się słońce i światło, i księżyc, i gwiazdy, i chmury powrócą po deszczu*; 3 w czasie, gdy trząść się będą stróże domu, i uginać się będą silni mężowie, i będą ustawały [kobiety] mielące, bo ich ubędzie, i zaćmią się patrzące w oknach*; 4 i zamkną się drzwi* na ulicę, podczas gdy łoskot młyna przycichnie i podniesie się do głosu ptaka*, i wszystkie śpiewy przymilkną; 5 odczuwać się nawet będzie lęk przed wyżyną i strach na drodze; i drzewo migdałowe zakwitnie*, i ociężałą stanie się szarańcza, i pękać będą kapary*; bo zdążać będzie człowiek do swego wiecznego domu* i kręcić się już będą po ulicy płaczki; 6 zanim się przerwie srebrny sznur i stłucze się czara złota, i dzban się rozbije u źródła, i w studnię kołowrót złamany wpadnie*; 7 i wróci się proch do ziemi, tak jak nią był, a duch powróci do Boga, który go dał*. 8 Marność nad marnościami - powiada Kohelet - wszystko marność*.
EPILOG
9 A ponadto, że Kohelet był mędrcem, wpajał także wiedzę ludowi. I słuchał, badał i ułożył wiele przysłów. 10 Starał się Kohelet znaleźć słowa piękne i rzetelnie napisać słowa prawdy. 11 Słowa mędrców są jak ościenie, a zdania zbiorów przysłów - jak [mocno] wbite gwoździe. Dane [tu] są przez pasterza jednego*. 12 Ponadto, mój synu, przyjmij przestrogę: Pisaniu wielu ksiąg nie ma końca, a wiele nauki utrudza ciało. 13 Koniec mowy. Wszystkiego tego wysłuchawszy: Boga się bój i przykazań Jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek! 14 Bóg bowiem każdą sprawę wezwie na sąd, wszystko, choć ukryte: czy dobre było, czy złe.


Przypisy

7,7 - Przed tym wierszem prawdopodobnie część tekstu opuszczono.
7,14 - Trzeba się poddać zrządzeniom Bożym, bo ani nie można ich zmienić, ani przewidzieć. Inni tłum. ostatnie wiersze za św. Hieronimem: "tak iż człowiek nie zdoła nic zganić".
7,16 - "Sprawiedliwy" - podobnie jak później przesadzali faryzeusze: por. Mt 23,23-26; "mądrego" - por. Prz 3,7; Iz 5,21; Rz 12,16; Jk 3,1.
7,18 - Nakazy przestrzegać obu przestróg podanych w wierszu 16n, a uniknie się zgubnych następstw wymienionych w wierszach poprzednich.
7,20 - Kierować się trzeba mądrością (w. 19), bo nikt nie może sobie zanadto ufać.
7,28 - Miejsce niejasne, różnie tłum. Sens prawdopodobny: łatwiej spotkać mężczyznę samotnego niż samotną kobietę, bo zawsze jest przy niej ktoś, kto wpadł w jej sidła.
8,2 - Roztropność (w. 1) i względy religijne każą podporządkować się władzy.
8,7 - Zło popełnione jest dla człowieka ciężarem, tym bardziej że wie, iż czeka go kara, ale nie wie jaka.
8,8 - Inni tłum.: "nad wiatrem".
9,1 - Por. Koh 2,25n. Sens: człowiek nie wie, czy Bóg mu sprzyja, czy nie; lub też: nawet ze swych uczuć nie zdaje sobie człowiek sprawy.
9,2 - Opuszczono: "dobrego".
9,8 - Białe szaty i olejek - oznaki wesela.
9,11 - Człowiek nie tyle sam kieruje swoim losem, ile raczej jest zależny od czasu (por. Koh 3,1-8) i przypadku, a wszystko jest w ręku Boga (por. Koh 9,1).
10,2 - Mądry postępuje słusznie, a głupi niewłaściwie.
10,15 - Zwrot przysłowiowy o sensie: nawet tak prosta rzecz sprawia mu trudność.
10,16 - Używanie wina w porze porannej uchodziło za szczególnie zdrożne; por. Iz 5,11; Dz 2,13.
11,1 - (Koh 11, 1-6) - Warto ryzykować dla powiększenia majątku.
11,1 - Często inaczej się dzieje niż się przewiduje. Może aluzja do handlu morskiego.
11,2 - By przynajmniej część majątku zabezpieczyć na wypadek niebezpieczeństw. Można mimo to stracić wszystko.
11,3 - Prawa natury są stałe, człowiek ich nie zmieni, a jest od nich zależny.
11,5 - Możliwe też tłum.: "jaka jest droga wiatru i jak powstają członki w łonie brzemiennej". Por. przypis do Prz 30,19.
11,10 - Lub też: "czarny kolor włosów".
12,2 - Porównanie starości z okresem zimowym.
12,3 - Alegoryczny opis starości: "stróże domu" - ramiona; "silni mężowie" - nogi; "mielące" - zęby; "patrzące" w oknach" - oczy.
12,4 - "Drzwi" - uszy lub usta; "łoskot młyna... ptaka" - głos u starca często staje się piskliwy.
12,5 - "Zakwitnie" - obraz siwizny starca, podobnej do białych kwiatów drzewa migdałowego, ociężałych ruchów i końca życia lub też opis życia natury w przeciwstawieniu do zbliżającej się śmierci starca; - "kapary" - owoce drzewa kaparowego (Capparis spinosa); "wieczny dom" - grób.
12,6 - Obraz śmierci.
12,7 - Por. Koh 3,21.
12,8 - Pierwsza i ostatnia myśl księgi.
12,11 - Sens: słowa mędrców bywają ostre jak kolce, ale dają pewne oparcie w życiu, jak mocno wbite gwoździe lub kołki, którymi przymocowywano namiot do ziemi; "pasterz" - autor księgi; inni rozumieją te słowa o Bogu.

Zobacz rozdział