Przypisy

5,1 - (Mt 5,1-7,29) - Kazanie na Górze uchodzi za kodeks moralności chrześcijańskiej. "Nowa" moralność polega na wypełnieniu duchem (miłości) dawnej litery Prawa (Mt 5,17), Mateuszowa wersja Kazania na Górze, znacznie dłuższa od relacji Łukasza (Łk 6,17-49), być może odtwarza wierniej oryginalne przemówienie Jezusa. Mt nadaje również - zwłaszcza błogosławieństwom - charakter bardziej duchowy ("ubodzy w duchu", "łakną i pragną sprawiedliwości"). Usytuowanie Kazania na Górze, wśród wypadków z życia Jezusa, jest chyba poprawniejsze u Łukasza, tzn. nie na początku, lecz w pełni działalności Jezusa.
16,13 - Por. Mk 8,27-30; Łk 9,18-21. W relacji Marka nie ma obietnicy ustanowienia władzy prymatu. Nie wykluczone, że Marek opuścił te słowa na wyraźne życzenie Piotra, który nie chciał, by były wypowiedziane tak bardzo pochlebne o nim zdania, uważając być może to dobrowolne upokorzenie się za wyraz smutku z powodu zaparcia się Mistrza.
16,18 - "Skała" - gra słów. Greckie Petros, petra; po aram. W obu wypadkach ten sam wyraz Kefa. "Kościół" - słowo gr. Ekklesia oznacza zwołane zgromadzenie ludu, a także dom, w którym się zgromadzenie odbywa. "Bramy piekielne" - wrogie potęgi świata podziemnego, uderzające na skałę i na Kościół na niej założony.