• ← Księga Kapłańska
• Księga Powtórzonego Prawa →

Wstęp do Księgi Liczb

Księga liczb nosi w hebr. nazwę zaczerpniętą z najważniejszego zwrotu pierwszego swego wiersza bemidbar (na pustyni). LXX i Wlg natomiast nadały jej nazwę od dużej ilości liczb występujących w tekście (Arithmoi, Numeri). Do tych tradycji nawiązała nazwa polska.

Tematyka księgi obejmuje obok szeregu wydarzeń okresu wędrówki na pustyni także szereg praw. Najczęściej jednak brak logicznego związku między nimi a biegiem wypadków dziejowych. Niewątpliwie podejmuje Lb wątek obu poprzednich części Pięcioksięgu. Izraelici przebywają na pustyni Synaj (Lb 1,1-10,10) i wędrują przez pustynię Kadesz (Lb 10,11-22,1) w kierunku Moabu (Lb 22,2-36,13) już jako naród związany przymierzem z Bogiem.

Struktura literacka jest tu znacznie trudniejsza do ustalenia niż w poprzednich trzech księgach. Pozornie bezładne zestawienie materiału - to tylko złudzenie, zasugerowane przez teorię czterech źródeł Pięcioksięgu (zob. Wstęp do Pięcioksięgu). Redaktorzy znali wprawdzie tradycję kapłańską w różnych jej warstwach obok źródła jahwistycznego i elohistycznego, opracowali je jednak i połączyli dość samodzielnie. Pewne właściwości literackie opowiadań (śmierć Aarona, Miriam: Lb 20 i zapowiedź śmierci Mojżesza: Lb 27,12n) wskazują na to, że druga część księgi miała w ostatecznej redakcji stanowić zakończenie zasadniczej części Pięcioksięgu. Poszczególne epizody są połączone tematycznie (np. starsza tradycja o buncie Abirama i Datana z młodszą o buncie Koracha - Lb 16). Na specjalną uwagę zasługuje opowieść o Balaamie (Lb 22-24), zdradzająca pochodzenie z terenów granicznych między Izraelem a Moabem. Obecna forma tego urywku posiada zarówno cechy charakterystyczne źródła J jak i E. Przepisy prawne czerpią redaktorzy przede wszystkim ze źródeł kapłańskich, niekiedy przekazują także urywki starych zbiorów (np. Lb 16).

Powyższe dane zdają się wskazywać na to, że dzisiejsza redakcja księgi należy do ostatniego etapu rozwoju tradycji kapłańskiej. Odpowiada on okresowi Ezdrasza, kiedy całość kodeksu kapłańskiego wraz z dodatkami (np. Lb 9,6-13) została uznana za oficjalne prawo państwowe. O prehistorii starszych tradycji - zob. Wstęp ogólny do Pięcioksięgu.

Teologiczne znaczenie księgi polega na przedstawieniu konsolidacji dwunastu pokoleń wokół przybytku Jahwe i jego kultu w świetle idealnego okresu wędrówki po pustyni. Hierarchia kapłańska obejmuje obok potomków Aarona także podporządkowanych im lewitów, którzy należą w specjalny sposób do Jahwe, jako żywa ofiara pierwocin (Lb 3,12-13.40-50). Nadto Lb snuje szereg przykładów niewierności Izraela w czasie wędrówki oraz buntów przeciw ustanowionym przez Boga przywódcom. Winnych spotyka kara (Lb 12,12nn; Lb 25,5), nie oszczędzająca nawet potomków Lewiego (Lb 16,21.35). W pewnym sensie dosięga ona nawet Mojżesza i Aarona, którzy za chwilowe nieposłuszeństwo zostaną wyłączeni z grona bezpośrednich zdobywców Ziemi Obiecanej (Lb 20,12.24), mimo że posiadali moc przebłagania Boga (Lb 14,11nn; Lb 17,11nn). Postać Mojżesza, wodza i prawodawcy, zajmuje w księdze miejsce centralne. Siedemdziesięciu "starszych" uczestniczy w darze Ducha przysługującego Mojżeszowi. Echa opisów Lb znajdujemy w ST: w Ps 78[77]; Ps 106[105]; Mdr 18,20-25; Syr 45n. Prawdopodobnym akcentem mesjańskim księgi są przepowiednie Balaama (Lb 24,7.17n), które pod prastarym symbolem królewskim gwiazdy (zob. komentarz) wskazują na przyszłego władcę świata. Wąż miedziany opisany w Lb 21,4-9 jest typem ukrzyżowanego Zbawcy (J 3,14n; J 8,28; J 12,32), a manna (Lb 11,7) - Eucharystii (J 6,31). Nadto NT mówi o postaci Balaama w 2 P 2,15; Jud 1,11; Ap 2,14, nawiązuje do opisów Lb w Hbr 3,2-5; Hbr 3,7-4,3; Hbr 7,5; Hbr 9,13. Dosłowne zaś cytaty zachodzą: Lb 16,5 w 2 Tm 2,19 oraz Lb 30,3 w Mt 5,33.