7 ¹ Lepsze jest dobre imię niż wonne olejki, a dzień śmierci niż dzień urodzenia. ² Lepiej jest iść do domu żałoby, niż iść do domu wesela, bo w tamtym jest koniec każdego człowieka, i człowiek żyjący bierze to sobie do serca. ³ Lepszy jest smutek niż śmiech, bo przy smutnym obliczu serce jest dobre. ⁴ Serce mędrców jest w domu żałoby, a serce głupców w domu wesela. ⁵ Lepiej jest słuchać karcenia przez mędrca, niż słuchać pochwały ze strony głupców. ⁶ Bo czym trzaskanie cierni [płonących] pod kotłem, tym jest śmiech głupiego. I to jest także marnością. ⁷ * Bo rzecz przywłaszczona może ogłupić mędrca, a przekupstwo czyni serce przewrotnym. ⁸ Lepszy jest koniec mowy niż jej początek, lepszy jest umysł cierpliwy niż pyszny. ⁹ Nie bądź pochopny w duchu do gniewu, bo gniew przebywa w piersi głupców. ¹⁰ Nie mów: «Jak się to dzieje, że dawne dni były lepsze niż obecne?» - Bo nieroztropnie o to się pytasz. ¹¹ Lepsza jest mądrość niż dziedzictwo, i z większym pożytkiem dla tych, którzy widzą słońce. ¹² Bo w cieniu mądrości, jak w cieniu pieniądza; a większa jest jeszcze korzyść z poznania mądrości: darzy życiem tego, który ją posiada. ¹³ Przypatrz się dziełu Bożemu! Bo któż naprostować może to, co On skrzywił? ¹⁴ Gdy ci się dobrze wiedzie, ciesz się z tego, a wiedzie ci się źle, wtedy to rozważ: zarówno jedno jak i drugie sprawia Bóg, ponieważ człowiek nie może dociec niczego zgoła, co będzie potem*. ¹⁵ Wszystko widziałem za marnych dni moich: tu sprawiedliwy, który ginie przy swej sprawiedliwości, a tu złoczyńca, który przy złości swej długo żyje. ¹⁶ Nie bądź przesadnie sprawiedliwy* i nie uważaj się za zbyt mądrego!* Dlaczego miałbyś sobie sam zgotować zgubę? ¹⁷ Nie bądź zły do przesady i nie bądź głupcem. Dlaczego miałbyś przed czasem swym umrzeć? ¹⁸ Dobrze, jeżeli się trzymasz jednego, a od drugiego ręki swej też nie odejmiesz, bo kto się boi Boga, tego wszystkiego uniknie*. ¹⁹ Mądrość czyni mądrego silniejszym niźli dziesięciu mocarzy, którzy są w mieście. ²⁰ Bo nie ma na ziemi człowieka sprawiedliwego, który by [zawsze] postępował dobrze, a nigdy nie zgrzeszył*. ²¹ Nie zwracaj też uwagi na wszystkie rozmowy, jakie się prowadzi, ażebyś czasem nie usłyszał, jak ci złorzeczy twój sługa. ²² Bo często przecież, jak sam wiesz, ty także innym złorzeczyłeś. ²³ To wszystko badałem i miałem na uwadze mądrość. Mówiłem: «Chciałbym być mądrym!» - lecz mądrość jest dla mnie niedostępna. ²⁴ Niedostępne jest to, co istnieje, i niezgłębione - któż może to zbadać? ²⁵ Zwróciłem swój umysł ku temu, by poznać, badać i szukać mądrości i słusznej oceny, by poznać, że zło jest głupotą, a wielka głupota - szaleństwem. ²⁶ I przekonałem się, że bardziej gorzką niż śmierć jest kobieta, bo ona jest siecią, serce jej sidłem, a ręce jej więzami. Kto Bogu jest miły, ten się od niej ustrzeże, lecz grzesznika ona usidli. ²⁷ Oto, do czego doszedłem - powiada Kohelet - jedno z drugim porównując, by znaleźć słuszną ocenę, ²⁸ której nadal szukam, a nie znajduję. Znalazłem jednego [prawego] mężczyznę pośród tysiąca, ale kobiety [prawej] w tej liczbie nie znalazłem*. ²⁹ Tylko, oto co stwierdziłem: Bóg uczynił ludzi prawymi, lecz oni szukają rozlicznych wybiegów.
8 ¹ Któż jest jak mędrzec i któż poznał znaczenie rzeczy? Mądrość człowieka rozjaśnia jego oblicze, tak iż surowy wyraz jego twarzy się zmienia. ² Rozkazów króla przestrzegaj, pomny przysięgi złożonej przed Bogiem*. ³ Nie sprawiaj sobie niepokoju - odejdź sprzed jego oblicza! Nie wdawaj się w złe sprawy, bo wszystko, co tylko zechce, może uczynić, ⁴ ponieważ słowo królewskie ma moc, a któż do niego powie: «Cóż ty czynisz?» ⁵ Ten, kto przestrzega rozkazu, nie wie, co to zła sprawa, a serce mądre pamięta o czasie i sądzie. ⁶ Na każdą bowiem sprawę jest czas i sąd, gdyż zło człowieka wielce na nim ciąży. ⁷ Bo nie wie wcale, co będzie, a jak to będzie - któż mu oznajmi?* ⁸ Nad duchem* człowiek nie ma władzy, aby go powstrzymać, a nad dniem śmierci nie ma mocy. Tak samo nie ma zwolnienia na wojnie i nie uratuje nieprawość tego, kto ją popełnia. ⁹ To wszystko widziałem, zwracając uwagę na wszystkie sprawy, jakie się dzieją pod słońcem, w czasie gdy człowiek jeden panuje nad drugim, na jego nieszczęście. ¹⁰ Ponadto widziałem, jak złoczyńców ze czcią składano w grobie, a ludzie przychodzili i odchodzili z miejsca świętego, i zapomniano w mieście o tym, co tamci czynili. To również jest marność. ¹¹ Ponieważ wyroku nad czynem złym nie wykonuje się zaraz, dlatego serce synów ludzkich bardzo jest skore do czynów złych; ¹² zwłaszcza że grzesznik czyni źle stokrotnie, a jednak długo żyje. Chociaż ja również i to poznałem, że szczęści się tym, którzy Boga się boją, dlatego że się Go boją. ¹³ Nie szczęści się zaś złoczyńcy, i podobny do cienia, nie przedłuża on swych dni, dlatego że nie ma w nim bojaźni wobec Boga. ¹⁴ Jest marność, która się dzieje na ziemi: są sprawiedliwi, którym się zdarza to, na co zasługują grzesznicy, a są grzesznicy, którym się zdarza to, na co zasługują sprawiedliwi. Rzekłem: I to jest marność. ¹⁵ Sławiłem więc radość, bo nic dla człowieka lepszego pod słońcem, niż żeby jadł, pił i doznawał radości, i by to go cieszyło przy jego trudzie za dni jego życia, które pod słońcem daje mu Bóg. ¹⁶ Gdy swoją uwagę na to zwróciłem, by poznać mądrość i przyjrzeć się dziełu, jakie się dokonuje na ziemi - bo ani w dzień, ani w nocy snu nie zaznają oczy człowieka - ¹⁷ widziałem wszystkie dzieła Boże: Człowiek nie może zbadać dzieła, jakie się dokonuje pod słońcem; jakkolwiek się trudzi, by szukać - nie zbada. A nawet mędrzec, chociażby twierdził, że je zna - nie może go zbadać.
9 ¹ Bo wszystko to rozważyłem i wszystko to zbadałem. Dlatego że sprawiedliwi i mędrcy, i ich czyny są w ręku Boga - zarówno miłość, jak i nienawiść* - nie rozpozna człowiek tego wszystkiego, co przed oczyma jego się dzieje. ² Wszystko jednakie dla wszystkich: Ten sam spotyka los sprawiedliwego, jak i złoczyńcę*, tak czystego, jak i nieczystego, zarówno składającego ofiary, jak i tego, który nie składa ofiar; tak samo jest z dobrym, jak i z grzesznikiem, z przysięgającym, jak i z takim, którzy przysięgi się boi. ³ To złem jest wśród wszystkiego, co się dzieje pod słońcem, że jeden dla wszystkich jest los. A przy tym serce synów ludzkich pełne jest zła i głupota w ich sercu, dopóki żyją. A potem - do zmarłych! ⁴ Bo któż stanowi wyjątek? Wszyscy żyjący mogą jeszcze mieć nadzieję - bo lepszy jest żywy pies niż lew nieżywy - ⁵ ponieważ żyjący wiedzą, że umrą, a zmarli niczego zgoła nie wiedzą, zapłaty też więcej już żadnej nie mają, bo pamięć o nich idzie w zapomnienie. ⁶ Tak samo ich miłość, jak również ich nienawiść, jak też ich zazdrość - już dawno zanikły, i już nigdy więcej udziału nie mają żadnego we wszystkim, cokolwiek się dzieje pod słońcem. ⁷ Nuże więc! W weselu chleb swój spożywaj i w radości pij swoje wino! Bo już ma upodobanie Bóg w twoich czynach. ⁸ Każdego czasu niech szaty twe będą białe, olejku też niechaj na głowę twoją nie zabraknie!* ⁹ Używaj życia z niewiastą, którąś ukochał, po wszystkie dni marnego twego życia, których ci [Bóg] użyczył pod słońcem. Po wszystkie dni twej marności! Bo taki jest udział twój w życiu i w twoim trudzie, jaki zadajesz sobie pod słońcem. ¹⁰ Każdego dzieła, które twa ręka napotka, podejmij się według twych sił! Bo nie ma żadnej czynności ni rozumienia, ani poznania, ani mądrości w Szeolu, do którego ty zdążasz. ¹¹ A dalej widziałem pod słońcem, że to nie chyżym bieg się udaje, i nie waleczni w walce zwyciężają. Tak samo nie mędrcom chleb się dostaje w udziale ani rozumnym bogactwo, ani też nie uczeni cieszą się względami. Bo czas i przypadek rządzi wszystkim*. ¹² Bo też i nie zna człowiek swego czasu, jak ryby, które się łowi w sieć zdradliwą, i jak ptaki w sidła schwytane. Jak one, tak uwikłani zostaną ludzie w złej chwili, gdy spadnie na nich znienacka. ¹³ Ale i taki przykład mądrości widziałem pod słońcem, a wielką mi się ona wydawała: ¹⁴ Małe miasteczko, i mężów w nim niewielu. I naszedł je potężny król, a wkoło je otoczywszy zbudował przeciwko niemu wielkie machiny oblężnicze. ¹⁵ I znalazł się w nim człowiek biedny, lecz mądry, i ten uratował miasto dzięki swej mądrości. A nikt nie pamięta o tym biednym człowieku. ¹⁶ Więc powiedziałem: «Lepsza jest mądrość niż siła». Lecz mądrość biednego bywa w pogardzie, a słowa jego nie mają posłuchu. ¹⁷ Spokojne słowa mędrców więcej znaczą niż krzyk panującego wśród głupców. ¹⁸ Lepsza jest mądrość od narzędzi wojennych, lecz jeden grzesznik popsuć może wiele dobrego.
10 ¹ Nieżywa mucha zepsuje naczynie wonnego olejku. Bardziej niż mądrość, niż sława zaważy trochę głupoty. ² Serce mędrca zwraca się ku prawej stronie, a serce głupca ku lewej*. ³ Nawet gdy głupiec idzie drogą, brakuje mu rozwagi i mówi o każdym: «To głupiec». ⁴ Jeśli gniew władcy się przeciw tobie podniesie, miejsca swego nie opuszczaj, bo zachowanie spokoju zapobiec może wielkim wykroczeniom. ⁵ Jest zło - widziałem je pod słońcem, to błąd ze strony władcy: ⁶ wynosi się głupotę na stanowiska wysokie, podczas gdy zdolni siedzą nisko. ⁷ Widziałem sługi na koniach, a książąt kroczących, jak słudzy, pieszo. ⁸ Kto kopie dół, ten może weń wpaść, a tego, kto mur rozwala, ukąsić może żmija. ⁹ Kto wyłamuje kamienie, może się o nie skaleczyć, kto rąbie drwa, naraża się na niebezpieczeństwo. ¹⁰ Jeśli siekiera się stępi, a nie naostrzy się jej, trzeba zwiększyć wysiłek. Pożyteczna jest wtedy mądrość, by osiągnąć powodzenie. ¹¹ Jeżeli żmija ukąsi, nim doszło do zaklęcia, traci swój zysk zaklinacz. ¹² Słowa z ust mędrca są przyjemnością, lecz usta głupca gubią jego samego. ¹³ Początek słów jego ust to głupstwo, a koniec jego mowy to wielkie szaleństwo. ¹⁴ A głupiec mnoży słowa. Nie wie [przecież] człowiek, co będzie, bo kto mu oznajmi, co będzie potem? ¹⁵ Głupiec tak się męczy wysiłkiem, że nie potrafi [nawet] dotrzeć do miasta*. ¹⁶ Biada ci, kraju, którego królem jest prostak i gdzie książęta już z rana ucztują!* ¹⁷ Szczęśliwyś, kraju, którego król ze szlachetnie urodzonych pochodzi, i gdzie książęta w czasie właściwym ucztują, na sposób męski, bez uprawiania pijaństwa. ¹⁸ Skutkiem wielkiego lenistwa chyli się strop, gdy ręce są opuszczone, przecieka dom. ¹⁹ Gdy dla zabawy gotują biesiadę i wino życie rozwesela, a pieniądz na wszystko pozwala: ²⁰ w myślach nawet swoich nie złorzecz królowi ani w sypialni swojej nie przeklinaj możnego, bo ptactwo powietrzne zaniesie głos, a to, co skrzydlate, doniesie słowa.
11 ¹ Wyrzuć swój chleb na powierzchnię wód - a przecież po wielu dniach odnaleźć go możesz*. ² Rozdaj część między siedmiu czy nawet ośmiu*, bo nie wiesz, co może się złego przydarzyć na ziemi. ³ Gdy chmury napełnią się deszczem, wylewają go na ziemię. A jeśli drzewo upadnie - na południe czy też na północ - na miejscu, gdzie upadnie, tam leży*. ⁴ Kto baczy na wiatr, nie będzie siał, a kto ma chmury patrzy, nie będzie zbierał. ⁵ Jak nie wiesz, którą drogą duch wstępuje w kości, co są w łonie brzemiennej*, tak też nie możesz poznać działania Boga, który sprawuje wszystko. ⁶ Rano siej swoje ziarno i do wieczora nie pozwól spocząć swej ręce, bo nie wiesz, czy wzejdzie jedno czy drugie, czy też są jednakowo dobre. ⁷ Przyjemne jest światło i miło oczom widzieć słońce. ⁸ Tak więc jeżeli człowiek wiele lat żyje, ze wszystkich niech się cieszy i niech pomni na dni ciemności, bo będzie ich wiele. Wszystko, co ma nastąpić, to marność. ⁹ Ciesz się, młodzieńcze, w młodości swojej, a serce twoje niech się rozwesela za dni młodości twojej. I chodź drogami serca swego i za tym, co oczy twe pociąga; lecz wiedz, że z tego wszystkiego będzie cię sądził Bóg! ¹⁰ Więc usuń przygnębienie ze swego serca i oddal ból od twego ciała, bo młodość jak zorza poranna* szybko przemija.
12 ¹ Pomnij jednak na Stwórcę swego w dniach swej młodości, zanim jeszcze nadejdą dni niedoli i przyjdą lata, o których powiesz: «Nie mam w nich upodobania»; ² zanim zaćmi się słońce i światło, i księżyc, i gwiazdy, i chmury powrócą po deszczu*; ³ w czasie, gdy trząść się będą stróże domu, i uginać się będą silni mężowie, i będą ustawały [kobiety] mielące, bo ich ubędzie, i zaćmią się patrzące w oknach*; ⁴ i zamkną się drzwi* na ulicę, podczas gdy łoskot młyna przycichnie i podniesie się do głosu ptaka*, i wszystkie śpiewy przymilkną; ⁵ odczuwać się nawet będzie lęk przed wyżyną i strach na drodze; i drzewo migdałowe zakwitnie*, i ociężałą stanie się szarańcza, i pękać będą kapary*; bo zdążać będzie człowiek do swego wiecznego domu* i kręcić się już będą po ulicy płaczki; ⁶ zanim się przerwie srebrny sznur i stłucze się czara złota, i dzban się rozbije u źródła, i w studnię kołowrót złamany wpadnie*; ⁷ i wróci się proch do ziemi, tak jak nią był, a duch powróci do Boga, który go dał*. ⁸ Marność nad marnościami - powiada Kohelet - wszystko marność*. ⁹ A ponadto, że Kohelet był mędrcem, wpajał także wiedzę ludowi. I słuchał, badał i ułożył wiele przysłów. ¹⁰ Starał się Kohelet znaleźć słowa piękne i rzetelnie napisać słowa prawdy. ¹¹ Słowa mędrców są jak ościenie, a zdania zbiorów przysłów - jak [mocno] wbite gwoździe. Dane [tu] są przez pasterza jednego*. ¹² Ponadto, mój synu, przyjmij przestrogę: Pisaniu wielu ksiąg nie ma końca, a wiele nauki utrudza ciało. ¹³ Koniec mowy. Wszystkiego tego wysłuchawszy: Boga się bój i przykazań Jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek! ¹⁴ Bóg bowiem każdą sprawę wezwie na sąd, wszystko, choć ukryte: czy dobre było, czy złe.