1 ¹ Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla izraelskiego, [podane po to], ² by mądrość* osiągnąć i karność, pojąć słowa rozumne, ³ zdobyć staranne wychowanie: prawość, rzetelność, uczciwość; ⁴ prostaczkom udzielić rozwagi, a młodym - rozsądku i wiedzy. ⁵ Mądry, słuchając, pomnaża swą wiedzę, rozumny nabywa biegłości: ⁶ jak pojąć przysłowie i zdanie, słowa i zagadki mędrców. ⁷ Podstawą wiedzy jest bojaźń Pańska*, lecz głupcy odrzucają mądrość i karność. ⁸ Synu mój, słuchaj napomnień ojca i nie odrzucaj nauk swej matki, ⁹ gdyż one ci są wieńcem powabnym dla głowy i naszyjnikiem cennym dla szyi. ¹⁰ Kiedy cię, synu, wabią grzesznicy, nie waż się iść, ¹¹ choćby rzekli: «Pójdź z nami! Zasadźmy się na cichych!* Bez powodu czyhajmy na czystych! ¹² Jak Szeol wchłoniemy ich żywych i zdrowych tak jak schodzących do grobu. ¹³ Znajdziemy wszelkie kosztowności i napełnimy domy swe łupem. ¹⁴ Przyłącz swój los do naszej wspólnoty, jedna sakwa niech łączy nas wszystkich!» ¹⁵ Synu mój, nie chodź ich drogą, przed ścieżką ich strzeż swojej stopy, ¹⁶ gdyż nogi ich pędzą do zbrodni, śpieszno im: krew chcą wytoczyć. ¹⁷ Lecz próżno ich sieć zarzucona, na oczach wszelkiego ptactwa. ¹⁸ Na własną krew raczej czyhają, czatują na swoje życie, ¹⁹ bo taki jest los chciwych zysku: zabiera on własne ich życie. ²⁰ Mądrość* woła na ulicach, na placach głos swój podnosi; ²¹ nawołuje na drogach zgiełkliwych, w bramach miejskich przemawia: ²² «Dokądże głupcy mają kochać głupotę, szydercy miłować szyderstwo, a nierozumni pogardzać nauką? ²³ Powróćcie do moich upomnień, udzielę wam ducha mojego, nauczę was moich zaleceń. ²⁴ Ponieważ prosiłam, lecz wyście nie dbali, rękę podałam, a nikt nie zważał, ²⁵ gardziliście każdą mą radą, nie chcieliście moich upomnień: ²⁶ więc i ja waszą klęskę wyszydzę, zadrwię sobie z waszej bojaźni, ²⁷ gdy bojaźń nadciągnie jak burza, a wasza zagłada jak wicher, gdy spotka was ucisk i boleść. ²⁸ Wtedy będą mnie prosić - lecz ja nie odpowiem, i szukać - lecz mnie nie znajdą*, ²⁹ gdyż wiedzy nienawidzili, gardzili bojaźnią Pańską, ³⁰ nie poszli za mymi radami, zlekceważyli moje napomnienie; ³¹ spożyją owoce swej drogi, nasycą się swymi radami; ³² odstępstwo prostaków uśmierci ich, bezmyślność niemądrych ich zgubi. ³³ Kto słucha mnie - osiągnie spokój, wytchnienie - bez obawy nieszczęścia».
2 ¹ Jeśli, synu, nauki* me przyjmiesz i zachowasz u siebie wskazania, ² ku mądrości nachylisz swe ucho, ku roztropności nakłonisz swe serce, ³ tak, jeśli wezwiesz rozsądek, przywołasz donośnie rozwagę, ⁴ jeśli szukać jej poczniesz jak srebra i pożądać jej będziesz jak skarbów - ⁵ to bojaźń Pańską zrozumiesz, osiągniesz znajomość Boga. ⁶ Bo Pan udziela mądrości, z ust Jego - wiedza, roztropność: ⁷ dla prawych On chowa swą pomoc, On - tarczą żyjącym uczciwie. ⁸ On strzeże* ścieżek prawości, ochrania drogi pobożnych. ⁹ Wtedy sprawiedliwość pojmiesz i prawość, i rzetelność - i każdą dobrą ścieżkę, ¹⁰ gdyż mądrość zagości w twym sercu, wiedza ucieszy twą duszę. ¹¹ Rozwaga pilnować cię będzie, roztropność na straży twej stanie. ¹² Ustrzeże cię od drogi występku, od ludzi mówiących przewrotnie, ¹³ co opuścili ścieżki prawości, by chodzić mrocznymi drogami - ¹⁴ radością ich czynić nieprawość, ze zła, przewrotności się cieszą, ¹⁵ bo drogi ich pełne są fałszu i błądzą po swoich ścieżkach. ¹⁶ Aby cię ustrzec przed cudzą żoną*, przed obcą, co mowę ma gładką, ¹⁷ co przyjaciela młodości rzuciła, Bożego przymierza niepomna. ¹⁸ Już dom jej ku śmierci się chyli, ku cieniom [Szeolu] jej droga: ¹⁹ każdy, kto idzie do niej, nie wraca, nie odnajdzie ścieżek życia. ²⁰ Dlatego będziesz iść drogą prawych, trzymać się ścieżek uczciwych; ²¹ gdyż ludzie prawi ziemię* posiądą, uczciwi rozmnożą się na niej; ²² nieprawych wygładzą z ziemi, z korzeniami wyrwie się przewrotnych.
3 ¹ Synu mój, nie zapomnij mych nauk, twoje serce niech strzeże nakazów, ² bo wiele dni i lat życia i pełnię ci szczęścia przyniosą: ³ Niech miłość i wierność cię strzeże; przymocuj je sobie do szyi, na tablicy serca je zapisz, ⁴ a znajdziesz życzliwość i łaskę w oczach Boga i ludzi. ⁵ Z całego serca Bogu zaufaj, nie polegaj na swoim rozsądku, ⁶ myśl o Nim na każdej drodze, a On twe ścieżki wyrówna. ⁷ Nie bądź mądrym we własnych oczach, Boga się bój, zła unikaj: ⁸ to ciału zapewni zdrowie, a pokrzepienie twym kościom. ⁹ Czcij Pana [ofiarą] z twego mienia i pierwocinami całego dochodu, ¹⁰ a twoje spichrze napełnią się zbożem i tłocznie przeleją się moszczem. ¹¹ Upomnieniem Pańskim nie gardź, mój synu, nie odrzucaj ze wstrętem strofowań*. ¹² Bowiem karci Pan, kogo miłuje, jak ojciec syna, którego lubi. ¹³ Szczęśliwy, kto mądrość osiągnął, mąż, który nabył rozwagi: ¹⁴ bo lepiej ją posiąść niż srebro, ją raczej nabyć niż złoto, ¹⁵ zdobycie jej lepsze od pereł, nie równe jej żadne klejnoty. ¹⁶ W prawicy swej trzyma ona dni długie, w lewicy - bogactwo, pomyślność; ¹⁷ jej drogi drogami miłymi, ku szczęściu wiodą wszystkie jej ścieżki. ¹⁸ Dla tego, co strzeże jej, drzewem jest życia, a kto się jej trzyma - szczęśliwy. ¹⁹ Pan umocnił ziemię mądrością, niebiosa utwierdził rozumem. ²⁰ Przez Jego wiedzę wytrysły odmęty, a rosę spuszczają obłoki. ²¹ * Przezorności, rozwagi, strzeż, mój synu, niech one ci z oczu nie schodzą, ²² a życiem twej duszy się staną, wdzięczną ozdobą dla szyi. ²³ I drogą swą pójdziesz bezpiecznie, bo noga się twoja nie potknie; ²⁴ gdy spoczniesz*, nie zaznasz trwogi, zaśniesz, a sen twój będzie przyjemny. ²⁵ Nagły strach cię nie przerazi ni klęska, gdy dotknie przewrotnych; ²⁶ bo z tobą jest Pan, przed sidłem twą nogę ochroni. ²⁷ Pracownikom nie odmawiaj zapłaty, gdy masz możność działania*. ²⁸ Nie mów bliźniemu*: «Idź sobie, przyjdź później, dam jutro» - gdy możesz dać zaraz. ²⁹ Nie spiskuj przeciw bliźniemu, gdy mieszka przy tobie beztrosko. ³⁰ Niesłusznie nie sprzeczaj się z nikim, o ile ci zła nie wyrządził. ³¹ Nie zazdrość krzywdzicielowi, nie skłaniaj się ku jego drogom, ³² bo Pan się brzydzi przewrotnym, a z wiernymi obcuje przyjaźnie. ³³ Przekleństwo Pańskie na domu występnego, On błogosławi mieszkanie uczciwych; ³⁴ On się naśmiewa z szyderców, a pokornym udziela swej łaski. ³⁵ Mądrzy dostąpią chwały, udziałem głupich jest hańba.
4 ¹ Słuchajcie, synowie, rad ojca, by poznać mądrość, zważajcie! ² Udzielam wam cennej nauki: nie gardźcie mym pouczeniem, ³ bo i ja byłem synem u ojca, kochanym, jedynym dla matki, ⁴ a tymi słowami mnie uczył: «Niech będą w tym sercu zamknięte wskazania, strzeż mych nakazów, byś żył; ⁵ nabywaj mądrości, nabywaj rozwagi, nie zapominaj słów moich ust! ⁶ Nie gardź nią, bo ciebie ocali, ukochaj ją, będzie cię strzegła. ⁷ Podstawą mądrości: zdobywaj mądrość, za wszystko, co masz, mądrości nabywaj!* ⁸ Ceń ją, a czcią cię otoczy, okryje cię sławą, gdy ją posiądziesz; ⁹ włoży ci wieniec wdzięczny na głowę, obdarzy zaszczytną koroną». ¹⁰ Posłuchaj, synu, przyjmij moje słowa, a życie się twoje przedłuży. ¹¹ Poprowadzę cię drogą mądrości, ścieżkami prawości powiodę. ¹² Gdy pójdziesz nią - kroki twe będą swobodne, i choćbyś biegł, nie potkniesz się. ¹³ Słuchaj nauki i nie gardź nią, strzeż jej, gdyż ona twym życiem. ¹⁴ Nie wstępuj na ścieżkę grzeszników, nie wchodź na drogę złych ludzi; ¹⁵ unikaj jej, na nią nie wkraczaj, omiń ją, odwróć się od niej! ¹⁶ Bo nie zasną, gdy czegoś nie zbroją, sen ich odleci, gdy nie zaszkodzą, ¹⁷ bo jedzą chleb nieprawości i piją wino przemocy. ¹⁸ Ścieżka prawych - to światło poranne, wschodzi - wzrasta aż do południa; ¹⁹ droga grzeszników jak gęsty mrok, nie wiedzą, o co się potkną. ²⁰ Zważaj, synu, na moje słowa, do uwag mych nakłoń swe ucho; ²¹ niech one nie schodzą ci z oczu, przechowuj je pilnie w swym sercu; ²² bo życiem są dla tych, co je otrzymali, lekarstwem całego ich ciała. ²³ Z całą pilnością strzeż swego serca, bo życie ma tam swoje źródło*. ²⁴ Fałszu ust się wystrzegaj, od warg przewrotnych bądź z dala! ²⁵ Twe oczy niech patrzą na wprost, przed siebie kieruj powieki. ²⁶ Uważaj, gdzie krok masz postawić, i wszystkie twe drogi niech będą pewne. ²⁷ Nie zbaczaj na lewo i prawo, odwróć swą nogę od złego!*