10 ¹ Przysłowia Salomona. Mądry syn radością ojca, strapieniem matki syn głupi. ² Bez pożytku są skarby źle nabyte, lecz sprawiedliwość wyrywa ze śmierci. ³ Prawego Pan nie zagłodzi, lecz odtrąci żądze nieprawych*. ⁴ Ręka leniwa sprowadza ubóstwo, ręka zaś pilnych wzbogaca. ⁵ Syn to mądry, co w lecie gromadzi, a kto prześpi czas żniwa, hańbą okryty. ⁶ Błogosławieństwa na głowie prawego, w ustach nieprawych przemoc się kryje. ⁷ Pamięć o prawym jest błogosławiona, a imię nieprawych zaginie*. ⁸ Mądry sercem przyjmie nakazy, upadnie, kto wargi ma nierozsądne. ⁹ Kto żyje uczciwie, żyje bezpiecznie, zdradzi się ten, kto szuka dróg krętych. ¹⁰ Kto okiem mruga - sprawia cierpienie, upadnie, kto wargi ma nierozsądne. ¹¹ źródłem życia usta prawego, w ustach nieprawych przemoc się kryje. ¹² Nienawiść wznieca kłótnię, miłość wszelki błąd ukrywa*. ¹³ Na wargach rozumnego jest mądrość, a kij - na grzbiecie tego, komu jej brak. ¹⁴ Mądrzy swą wiedzę gromadzą, usta głupiego grożą zniszczeniem*. ¹⁵ Majętność bogacza jest mocną warownią, zagładą nędzarzy ich własne ubóstwo. ¹⁶ Zapłatą prawego jest życie*, niegodziwiec zyskuje karę. ¹⁷ Kto strzeże karności, ten idzie* ku życiu, kto gardzi upomnieniem - ku zatracie. ¹⁸ Usta nieprawe nienawiść ujawnią, głupi, kto rozgłasza niesławę. ¹⁹ Nie uniknie się grzechu w gadulstwie, kto ostrożny w języku - jest mądry. ²⁰ Język prawego jest srebrem wybornym, a serce złych mało co warte. ²¹ Wargi sprawiedliwego prowadzą* wielu, lecz głupcy umrą z nierozsądku. ²² Błogosławieństwo Pańskie wzbogaca, własny trud niczego tutaj nie doda*. ²³ Radością głupiego - czyny haniebne, a męża rozważnego - mądrość. ²⁴ Zło, którego się grzesznik boi, spadnie na niego, sprawiedliwi uzyskają to, czego pragną. ²⁵ Gdy wicher zawieje - nie ma już grzesznika, lecz sprawiedliwego podstawy są wieczne. ²⁶ Czym ocet dla zębów, a dym dla oczu, tym leniwy dla tych, którzy go wysłali. ²⁷ Bojaźń Pańska dni pomnaża, krótkie są lata grzesznika. ²⁸ Oczekiwanie uczciwych - radością, nadzieja bezbożnych przepadnie. ²⁹ Pan oparciem ludzi prawych, dla czyniących nieprawość jest zgubą. ³⁰ Sprawiedliwy nie runie na wieki, grzesznicy na ziemi nietrwali. ³¹ Niech mądrość wychodzi z ust prawych, język przewrotny będzie wyrwany. ³² Wargi prawe lubią, co [Bogu] miłe, a usta niewiernych - przewrotność.
11 ¹ Obrzydła dla Pana waga fałszywa, upodobaniem Jego - ciężarek uczciwy. ² Przyszła wyniosłość - przyszła i hańba, u ludzi skromnych jest mądrość. ³ Uczciwość kieruje prawymi, a wiarołomnych zgubi ich nieprawość. ⁴ W dzień gniewu bogactwo jest bez pożytku, sprawiedliwość wyrywa ze śmierci. ⁵ Prawość niewinnego równa mu drogę, a zły przez swoją złość upada. ⁶ Sprawiedliwych ratuje ich prawość, żądza - pułapką nieprawych. ⁷ Nadzieja grzesznika znika przy śmierci, oczekiwanie przewrotnych przepada. ⁸ Sprawiedliwy - wyrwany z udręki, zamiast niego wpada w nią nieprawy. ⁹ Niegodziwy ustami chce zabić bliźniego, lecz przenikliwość prawych wybawia. ¹⁰ Cieszy się miasto, gdy prawi są szczęśliwi, a woła z radości, gdy giną nieprawi. ¹¹ Błogosławieństwem prawych* wznosi się miasto, usta występnych je burzą. ¹² Niemądry, kto bliźnim pogardza, lecz rozumny umie [o nim] milczeć*. ¹³ Obmówca chodząc wyjawia tajemnice, duch wierny zamilczy o sprawie. ¹⁴ Z braku rządów naród upada, wybawienie, gdzie wielki doradca. ¹⁵ Kto za drugiego ręczy, w zło wpadnie, kto poręczać nie lubi - bezpieczny. ¹⁶ Sławy dostąpi urocza kobieta*, do majątku dochodzą odważni. ¹⁷ Miłosierny dobrze czyni sobie, a okrutnik dręczy samego siebie. ¹⁸ Nieprawy otrzyma zysk zawodny, pewna nagroda dla siewcy prawości. ¹⁹ Mąż prawy zmierza do życia, kto zaś goni za grzechem - do śmierci. ²⁰ Obrzydłe dla Pana są serca przewrotne, On tych miłuje, których droga prawa. ²¹ Na pewno* zło nie ujdzie bezkarnie, a potomstwo prawych ocaleje. ²² [Czym] w ryju świni złota obrączka, [tym] piękna kobieta, ale bez rozsądku. ²³ Pragnieniem prawych jest tylko dobro, oczekiwaniem złych ludzi jest gniew. ²⁴ Jeden jest hojny, a stale bogaty, a nad miarę skąpy zmierza do nędzy. ²⁵ Człowiek uczynny dozna nasycenia, obfitować będzie, kto [bliźnich] napoi. ²⁶ Naród przeklina kryjących swe zboże, błogosławi zaś tych, co je sprzedają. ²⁷ Kto dobrze czyni - pragnie łaski [Boga], kto dąży do zła - ono go dosięgnie. ²⁸ Kto ufa bogactwu - upadnie, jak liście zazielenią się prawi. ²⁹ Kto dom swój niepokoi - wiatr odziedziczy, a głupiec będzie sługą mądrego. ³⁰ Drzewo życia - owocem prawego, człowiek mądry ludzi zjednywa. ³¹ Jeśli prawego zapłata w podziemiu*, tym więcej grzesznika i niegodziwego.
12 ¹ Kto napomnienie lubi, kocha mądrość, kto nagan nie znosi, jest głupi. ² Dobry znajdzie łaskę u Pana, człowiek o złych zamiarach - potępienie*. ³ Nieprawością nikt się nie utwierdzi, a korzeń prawych się nie poruszy. ⁴ Koroną męża jest dzielna żona, a próchnicą jego kości - bezwstydna. ⁵ Sprawiedliwych zamiary uczciwe, zamysły nieprawych podstępne. ⁶ Słowa niewiernych - zasadzką na cichych*, usta rzetelnych są dla nich ratunkiem. ⁷ Powaleni nieprawi - przepadli, a stoi dom sprawiedliwych. ⁸ Doznaje pochwał człowiek za rozwagę, przewrotny będzie w pogardzie. ⁹ Lepiej być prostym, ale mieć pracę*, niż pysznić się nie mając chleba. ¹⁰ Prawy uznaje potrzeby swych bydląt, a serce nieprawych okrutne. ¹¹ Kto ziemię uprawia, nasyci się chlebem, kto ściga ułudy - z rozumu obrany. ¹² Występny w złu szuka ostoi*, sprawiedliwych korzeń jest bezpieczny*. ¹³ Z winy swych ust nieprawy w potrzasku, mąż prawy uniknie nieszczęścia. ¹⁴ Każdy się syci* owocem swych ust, czyn rąk człowieka odda mu zapłatę. ¹⁵ Głupi uważa swą drogę za słuszną, ale rozważny posłucha rady. ¹⁶ Głupi swój gniew objawia od razu, roztropny ukryje obelgę. ¹⁷ Prawdomówny mówi, co słuszne, a świadek fałszywy - oszustwo. ¹⁸ Nierozważnie mówić - to ranić jak mieczem, a język mądrych - lekarstwem. ¹⁹ Prawdomówny język trwa wieki, a chwilkę - język kłamliwy. ²⁰ W sercu knujących zło - podstęp, u doradzających pokój - radość. ²¹ Nie spotka zło żyjących uczciwie, ale u grzesznych pełno nieszczęścia. ²² Wstrętne dla Pana są usta kłamliwe, lecz w prawdomównych ma upodobanie. ²³ Rozumny swą wiedzę ukrywa*, serce niemądrych głosi głupotę. ²⁴ Ręka gorliwych zdobędzie władzę, a leń pracować musi pod batem. ²⁵ Smutek przygnębia serce człowieka, rozwesela je dobre słowo. ²⁶ Sprawiedliwy od innych* szczęśliwszy, droga niewiernych prowadzi do zguby. ²⁷ Lenistwo nie złowi zwierzyny, ludzka pilność - cennym bogactwem. ²⁸ Na drodze prawości jest życie, kroczenie po niej jest nieśmiertelnością*.
13 ¹ Syn mądry miłuje karcenie*, naśmiewca nie słucha nagany. ² Z owocu swych ust spożywa się dobro, a gwałtem się sycą przewrotni*. ³ Kto ust swych strzeże - ten strzeże życia, kto usta rozwiera - zgubi sam siebie. ⁴ Serce leniwego czeka bez skutku, a pilnych zamiary stale się spełniają. ⁵ Prawy się brzydzi słowem przewrotnym, źle i haniebnie czyni występny*. ⁶ Prawość strzeże dróg niewinnego - a grzeszników powala nieprawość. ⁷ Jeden udaje bogacza - nie mając niczego, [inny] udaje nędzarza - a opływa w dobra. ⁸ Bogactwo okupem za życie człowieka, lecz tyran pogróżek nie słucha*. ⁹ Wesoło błyszczy światło sprawiedliwych, a lampa niewiernych przygasa. ¹⁰ Skutkiem pychy* stale są kłótnie, u szukających rady jest mądrość. ¹¹ Przepadnie bogactwo podstępnie zagarnięte, a krok za krokiem zdobywane - rośnie. ¹² Przewlekłe czekanie jest raną dla duszy, ziszczone pragnienie jest drzewem życia. ¹³ Kto gardzi nakazem, ten szkodę ponosi, nagrodę otrzyma, kto rozkaz szanuje*. ¹⁴ Nauka mądrego jest źródłem życia, by sideł śmierci uniknąć. ¹⁵ Prawdziwy rozum zjednywa życzliwość, droga wiarołomnych niestała. ¹⁶ Roztropny czyni wszystko z rozwagą, a dureń ujawnia głupotę. ¹⁷ Poseł nikczemny wtrąca w niedolę, wierny posłaniec - lekarstwem. ¹⁸ W biedzie jest i hańbie, kto gardzi karnością, we czci zaś - kto strzeże upomnień. ¹⁹ Spełnione pragnienie ukoi duszę, wstrętne głupiemu - od zła się odwrócić. ²⁰ Kto z mądrym przestaje - nabywa mądrości, towarzysz głupców poniesie szkodę. ²¹ Nieszczęście pędzi za grzesznikami, a szczęście nagrodą dla prawych. ²² Mąż dobry zostawi dziedzictwo wnukom, dobrym przypadnie majątek grzeszników. ²³ Świeża uprawa* ubogich da wiele żywności, majątek niszczeje bezprawiem*. ²⁴ Nie kocha syna, kto rózgi żałuje, kto kocha go - w porę go karci. ²⁵ Mąż prawy ma w bród pożywienia, żołądek niewiernych głód cierpi.
14 ¹ Najmędrsza z niewiast* dom sobie buduje, własnoręcznie go niszczy głupota. ² W prawości żyje, kto boi się Pana, człowiek dróg krętych Nim gardzi*. ³ W ustach głupiego rózga na jego pychę, a wargi mądrych osłonią ich samych. ⁴ Gdzie wołów brakuje - tam żłób jest pusty, dzięki mocy wołów plon jest obfity. ⁵ Prawdomówny świadek nie kłamie, kłamstwa szerzy świadek fałszywy. ⁶ Szyderca próżno szuka mądrości, rozumny łatwo nabędzie wiedzę. ⁷ Od człowieka głupiego się odsuń: rozumnych warg tam nie znajdziesz. ⁸ Mądrością rozumnego - poznanie swej drogi, zwodzenie siebie - głupotą niemądrych. ⁹ Głupców zwodzi występek*, u sprawiedliwych jest łaska. ¹⁰ Serce zna własną swą gorycz, obcy nie dzieli jego radości. ¹¹ Rozwali się dom niewiernych, a prawych namiot zakwitnie. ¹² Jest droga, co komuś zdaje się słuszną, lecz w końcu prowadzi do zguby*. ¹³ Serce się smuci i w śmiechu, a boleść jest końcem radości. ¹⁴ Niewierne serce z postępków swych rade, jak z czynów swoich* człowiek uczciwy. ¹⁵ Wszystko, co mówią, przyjmuje niemądry, a człowiek rozumny na kroki swe zważa*. ¹⁶ Mądry się boi, od złego ucieka, a głupi się unosi, czuje się pewnym. ¹⁷ Człowiek porywczy popełnia głupstwa, a przebiegły jest znienawidzony. ¹⁸ Udziałem łatwowiernych - głupota, umiejętność wieńczy rozumnych*. ¹⁹ Przed dobrymi źli chylą czoła, a występni u bram sprawiedliwego. ²⁰ Ubogi niemiły nawet najbliższemu, a bogacz ma wielu przyjaciół. ²¹ Kto bliźnim gardzi - ten grzeszy, szczęśliwy - kto z biednym współczuje*. ²² Czyż ci, co knują zło, nie błądzą? Miłość i wierność dla tych, co mają dobre zamiary. ²³ Każdy trud przynosi zyski, gadulstwo - jedynie biedę. ²⁴ Umiejętność jest wieńcem mądrych, koroną niemądrych - głupota. ²⁵ Świadek prawdomówny ratuje ludzi, oszustwo rozszerza kłamstwa. ²⁶ W bojaźni Pana jest pewna nadzieja, dla synów swoich jest On ucieczką. ²⁷ źródłem życia jest bojaźń Pańska, by sideł śmierci uniknąć. ²⁸ Chwała to króla, gdy naród liczny, ubytek ludu - to zguba władcy. ²⁹ Łagodny - w rozwagę bogaty, porywczy ujawnia głupotę. ³⁰ Życiem dla ciała jest serce spokojne, próchnieniem kości jest namiętność. ³¹ Kto ciemięży ubogiego, lży jego Stwórcę, czci Go ten, kto się nad biednym lituje*. ³² Przez złość swoją runął niewierny, a prawy przy śmierci bezpieczny*. ³³ W sercu rozumnym jest mądrość, i pośród głupców powinna być znana. ³⁴ Sprawiedliwość wywyższa naród, a czyn haniebny pomniejsza narody. ³⁵ Rozsądnemu słudze król jest przychylny, a gniew budzi [sługa] bezecny.
15 ¹ Odpowiedź łagodna uśmierza zapalczywość, słowo raniące pobudza do gniewu. ² Z ust mądrych ludzi wiedza się sączy, usta niemądrych zioną głupotą. ³ Na każdym miejscu są oczy Pańskie: dobrych i złych wypatrują. ⁴ Drzewem życia jest język łagodny, złamaniem na duchu - przewrotny. ⁵ Głupi pogardza napomnieniem ojca, kto rad przestrzega - mądrzeje. ⁶ W domu prawego wielki dostatek, a w zyskach grzesznika niepokój. ⁷ Wargi mądrego szerzą mądrość, lecz serce głupich niestałe. ⁸ Ofiara występnych obrzydła dla Pana, upodobaniem Jego są modły uczciwych*. ⁹ Droga grzesznika obrzydła dla Pana, kocha On miłośnika prawości. ¹⁰ Dla odstępcy od drogi surowa jest kara*, kto karcenia nie znosi, ten umrze. ¹¹ Szeol i Otchłań są jawne dla Pana, o ileż bardziej serca synów ludzkich. ¹² Szyderca nie lubi upomnień, do ludzi mądrych nie chodzi. ¹³ Serce radosne twarz rozwesela, gdy smutek w sercu, i duch przygnębiony. ¹⁴ Serce rozważne szuka mądrości, usta niemądrych sycą się głupotą. ¹⁵ Wszystkie dni są złe dla nieszczęśliwego, serce szczęśliwe to uczta wieczysta. ¹⁶ Lepiej mieć mało - z bojaźnią Pańską, niż z niepokojem - wielkie bogactwo*. ¹⁷ Lepsze jest trochę jarzyn z miłością, niż tłusty wół z nienawiścią. ¹⁸ Człowiek gniewliwy wznieca kłótnie, a cierpliwy spory łagodzi. ¹⁹ Jak żywopłot z ciernia, tak droga leniwych, ścieżka uczciwych jest wyrównana. ²⁰ Mądry syn radością ojca, a matką gardzi syn głupi. ²¹ Niemądry głupotą się cieszy, rozumny idzie prawą drogą. ²² Brak rady unicestwia zamiary*, udają się one, gdzie wielu doradców. ²³ Odpowiedź ust własnych cieszy człowieka, jak miłe jest zdanie stosowne! ²⁴ Dla mądrego droga życia - w górę, by uniknąć Szeolu, co w dole*. ²⁵ Pan rozwala dom pysznych, a miedzę wdowy utwierdza. ²⁶ Obrzydłe są Panu złe plany, lecz dobre słowa są czyste. ²⁷ Burzy się dom przez zyski nieprawe, żyć będzie, kto darów* nie znosi. ²⁸ Prawe serce rozważa odpowiedź*, złością buchają usta występnych. ²⁹ Od nieprawych jest Pan daleko, modlitwy prawych On słyszy. ³⁰ Jasne oczy radują serce, radosna nowina odświeża kości. ³¹ Ucho posłuszne zbawiennej radzie pomiędzy mędrcami przebywa. ³² Odrzucić wskazówki - to sobą pogardzić, zdobywa się mądrość - słuchaniem uwag. ³³ Bojaźń Pańska jest szkołą mądrości, pokora poprzedza sławę.
16 ¹ Człowiecze są zamysły serca, odpowiedź języka od Pana*. ² W oczach człowieka czyste* są wszystkie jego drogi, lecz Pan osądza duchy. ³ Powierz Panu swe dzieło, a spełnią się twoje zamiary. ⁴ Wszystko celowo uczynił Pan, także grzesznika na dzień nieszczęścia*. ⁵ Obrzydłe Panu serce wyniosłe, z pewnością karania nie ujdzie*. ⁶ Miłość i wierność gładzą winę, bojaźń Pańska ze złych dróg sprowadza. ⁷ Gdy drogi człowieka są miłe Panu, pojedna On z nim nawet wrogów. ⁸ Lepiej mieć mało żyjąc sprawiedliwie, niż niegodziwie mieć wielkie zyski. ⁹ Serce człowieka obmyśla drogę, lecz Pan utwierdza kroki. ¹⁰ Na wargach królewskich wyrocznia: jego usta w sądzie nie błądzą*. ¹¹ Waga i szala to sprawa* Pana, Jego dzieło - ciężarki we worku. ¹² Obrzydłe królom działanie nieprawe, bo tron się opiera na sprawiedliwości. ¹³ Prawe usta królowi są miłe, uczciwie mówiących on kocha. ¹⁴ Gniew króla to zwiastun śmierci, uśmierzy go człowiek rozumny. ¹⁵ W pogodnym obliczu króla jest życie, jego łaska jak chmura deszczowa na wiosnę. ¹⁶ Raczej mądrość nabywać niż złoto, lepiej mieć rozum - niż srebro. ¹⁷ Unikać złego - to droga prawych, chroni życie, kto czuwa nad drogą. ¹⁸ Przed porażką - wyniosłość, duch pyszny poprzedza upadek. ¹⁹ Lepiej być skromnym pośród pokornych, niż łupy dzielić z pysznymi. ²⁰ Znajdzie szczęście - kto zważa na przykazanie, kto Panu zaufał - szczęśliwy. ²¹ Kto sercem* mądry, zwie się rozumnym, a słodycz warg wiedzę pomnoży. ²² Rozum źródłem życia dla tych, co go mają, głupota - karą dla niemądrych. ²³ Od serca mądrego i usta mądrzeją, przezorność na wargach się mnoży. ²⁴ Dobre słowa są plastrem miodu, słodyczą dla gardła, lekiem dla ciała. ²⁵ Jest droga, co komuś zdaje się słuszna, a w końcu prowadzi do zguby*. ²⁶ Głód robotnika pracuje dla niego, bo przymuszają go usta*. ²⁷ Człowiek nieprawy zło gotuje, i ogień mu płonie na wargach. ²⁸ Człowiek podstępny wznieca kłótnie, plotkarz poróżnia przyjaciół. ²⁹ Gwałtownik zwodzi bliźniego, prowadzi na drogę niedobrą. ³⁰ Kto oczy zamyka, podstęp obmyśla*, kto wargi zaciska, dokonał zbrodni. ³¹ Siwy włos ozdobną koroną: na drodze prawości się znajdzie. ³² Cierpliwy jest lepszy niż mocny, opanowany - od zdobywcy grodu. ³³ We fałdy sukni wrzuca się losy*, ale Pan sam rozstrzyga.
17 ¹ Lepszy jest suchy kęs chleba w spokoju niż dom pełen biesiad kłótliwych. ² Sługa rozumny weźmie górę nad bezecnym synem i z braćmi posiądzie dziedzictwo. ³ Dla srebra - tygiel, dla złota - piec, a dla serc probierzem jest Pan. ⁴ Nikczemnik zważa na wargi nieprawe, oszust słucha języka przewrotnych. ⁵ Kto drwi z ubogiego, znieważa jego Stwórcę, kto cieszy się z klęski, nie ujdzie karania. ⁶ Koroną starców - synowie synów, a chlubą synów - ojcowie. ⁷ Nie przystoi głupcowi mowa wytworna, tym mniej możnemu - warga kłamliwa. ⁸ Dla dającego - dar kamieniem szczęścia*: gdziekolwiek się zwróci, ma powodzenie. ⁹ Kto szuka miłości, cudzy błąd tai*; kto sprawę rozgłasza, poróżnia przyjaciół. ¹⁰ Nagana głębiej działa na mądrego niżeli na głupiego sto batów. ¹¹ Zły szuka jedynie buntu, lecz zwiastun nieszczęścia będzie mu posłany. ¹² Raczej spotkać niedźwiedzicę, co straciła małe, niżeli głupiego z jego głupotą. ¹³ Kto złem za dobre odpłaca, temu zło nie ustąpi z domu. ¹⁴ Kłótnię zaczynać to dać upust wodzie, nim spór wybuchnie - uciekaj! ¹⁵ Kto uwalnia łotra i kto skazuje niewinnych: Pan do obu czuje odrazę. ¹⁶ Po cóż pieniądze w ręku głupiego? Brak mu rozumu, by nabyć mądrości. ¹⁷ Przyjaciel kocha w każdym czasie, a bratem się staje w nieszczęściu*. ¹⁸ Niemądry jest ten, kto daje porękę i kto przysięgą ręczy za bliźniego. ¹⁹ Kto lubi kłótnie, grzech lubi, kto podwyższa bramę*, szuka zagłady. ²⁰ Szczęścia nie zazna serce przewrotne, w zło wpada - kto przewrotny w języku. ²¹ Kto zrodził głupca*, wiele ma zmartwień, nie cieszy się ojciec nicponia. ²² Radość serca wychodzi na zdrowie, duch przygnębiony wysusza kości. ²³ Niegodziwiec dar bierze z zanadrza, by ścieżki prawa naginać*. ²⁴ Przed rozumnego obliczem jest mądrość, lecz oczy głupiego na krańcach ziemi*. ²⁵ Zmartwieniem ojca syn niemądry, goryczą - swej rodzicielki. ²⁶ Dla sprawiedliwego i kara grzywny niedobra, zbić rózgą zacnego to przeciw prawości*. ²⁷ Rozsądek posiadł, kto w słowach oszczędny, kto spokojnego ducha - roztropny. ²⁸ I głupi, gdy milczy, wydaje się mądrym, kto wargi zamyka - bezpieczny.
18 ¹ Za żądzą idzie* odludek i z każdą radą wojuje. ² Głupi nie lubi się zastanawiać, lecz tylko swe zdanie przedstawić. ³ W ślad za występnym idzie pogarda, wraz z godnym pogardy - hańba. ⁴ Słowa ust ludzkich są wodą głęboką, potokiem obfitym jest źródło mądrości. ⁵ Niedobrze winnego popierać, krzywdząc prawego w sądzie*. ⁶ Wargi głupiego prowadzą do kłótni, jego usta wołają o razy. ⁷ Usta głupiego są jego zgubą, a wargi - pułapką na jego życie. ⁸ Słowa donosiciela są jak smaczne kąski: zapadają do głębi wnętrzności. ⁹ Nawet ten, kto w pracy opieszały, jest bratem niszczyciela. ¹⁰ Potężną twierdzą jest imię Pana, tam prawy się schroni. ¹¹ Majętność bogacza jest mocną warownią, murem wysokim w jego mniemaniu. ¹² Przed upadkiem serce ludzkie się wynosi, lecz pokora poprzedza sławę. ¹³ Odpowiedzieć, nim się wysłucha, uchodzi za głupotę i hańbę. ¹⁴ Duch ludzki zniesie chorobę, lecz złamanego ducha któż dźwignie? ¹⁵ Serce rozumne zdobywa wiedzę, a ucho mądrych dąży do wiedzy. ¹⁶ Dar człowieka toruje mu drogę* i do możnych go prowadzi. ¹⁷ Pierwszy ma rację w swej sprawie, lecz przyjdzie przeciwnik i poprawi go*. ¹⁸ Losem łagodzi się spory i rozstrzyga pomiędzy możnymi*. ¹⁹ Brat obrażony - trudniejszy do zdobycia niż miasto warowne, a kłótnie - jak zawory w twierdzy*. ²⁰ Owocem ust nasyci człowiek wnętrze, pożywi się plonami swych warg. ²¹ Życie i śmierć są w mocy języka, [jak] kto go lubi [używać], tak i spożyje zeń owoc. ²² Kto znalazł żonę - dobro znalazł i zyskał łaskę u Pana*. ²³ Płaczliwie prosi ubogi, a bogacz twardo go zbywa. ²⁴ Na bliźnich polegać - to siebie zgubić, czasem przyjaciel przylgnie nad brata.
19 ¹ Więcej wart biedak, co żyje uczciwie, niż głupiec o ustach kłamliwych. ² I gorliwość niedobra przy braku rozwagi, błądzi, kto biegnie za prędko. ³ Głupota człowieka niszczy mu drogę, a serce na Pana się gniewa. ⁴ Bogactwo zyskuje wielu przyjaciół, biednego opuszcza najbliższy. ⁵ Fałszywy świadek nie ujdzie karania, kto kłamstwem oddycha, nie zdoła się wymknąć. ⁶ Wielu schlebia możnemu, każdy jest bliski temu, kto daje. ⁷ Biedaka* wszyscy bracia nie lubią, tym bardziej najbliżsi stronią od niego; on szuka słów - ale ich nie ma. ⁸ Kto nabywa mądrość - ten siebie kocha, kto strzeże rozwagi - ten dobro zdobędzie*. ⁹ Fałszywy świadek nie ujdzie karania, zginie - kto kłamstwem oddycha*. ¹⁰ Nie przystoi głupiemu opływać w rozkosze, tym bardziej słudze - kierować panami. ¹¹ Rozważny człowiek nad gniewem panuje, a chwałą jego - zapomnienie uraz*. ¹² Jak ryk lwa, tak zagniewanie króla, jego życzliwość jak rosa na trawie. ¹³ Strapieniem dla ojca - syn głupi, a rynną wciąż cieknącą - kłótliwa kobieta. ¹⁴ Dom i bogactwo dziedzictwem po przodkach, lecz żona rozsądna darem od Pana. ¹⁵ Lenistwo pogrąża w ospałość, głód cierpi dusza niedbała. ¹⁶ Strzec przykazań to chronić swe życie, kto gardzi powagą*, zginie. ¹⁷ Pożycza [samemu] Panu - kto dla biednych życzliwy, za dobrodziejstwo On mu nagrodzi. ¹⁸ Ćwicz syna, dopóki jest nadzieja, nie unoś się aż do skrzywdzenia go. ¹⁹ Za mocny gniew należy się grzywna, a chcąc go wyrwać, jeszcze go wzmożesz*. ²⁰ Posłuchaj rady, przyjmij naukę, abyś był mądry w przyszłości. ²¹ Wiele zamierzeń jest w sercu człowieka, lecz wola Pana się ziści. ²² Bezczynność człowieka jest jego wyrzutem, od nierzetelnego lepszy jest ubogi*. ²³ Bojaźń Pańska prowadzi do życia: klęska nawiedzi tego, kto lubi spać długo*. ²⁴ Leniwy wyciągnie rękę do misy*, ale do ust jej nie doprowadzi. ²⁵ Zbij szydercę - a prosty zmądrzeje, upomnij mądrego - a nabędzie karności. ²⁶ Kto ojca znieważa, a matkę wypędza, jest synem bezecnym, zhańbionym. ²⁷ Zaprzestań, synu słuchać pouczeń, a zbłądzisz bez słów rozsądku. ²⁸ Świadek bezecny drwi sobie z prawości, usta występne grzech pożerają. ²⁹ Dla szyderców gotowe są baty, a chłosta na plecy głupiego.
20 ¹ Szydercą jest wino, swarliwą - sycera, każdy, kto tutaj błądzi, niemądry. ² Jak ryk lwa - tak zapalczywość króla, kto go rozgniewa, życie naraża. ³ Zaprzestać sporu - zaszczytem dla męża, bo każdy, kto głupi, wybucha. ⁴ Nie pracuje leniwy w jesieni, więc w żniwa darmo szuka plonu. ⁵ Głęboką wodą plan w sercu człowieka, czerpie z niej człowiek przemyślny. ⁶ Dobrocią swą chełpi się wielu, lecz męża pewnego któż znajdzie? ⁷ Sprawiedliwy w prawości swej żyje, szczęśliwe po nim są dzieci. ⁸ Gdy król zasiada na tronie sędziowskim - wszelkie zło rozprasza spojrzeniem*. ⁹ Kto powie: «Ustrzegłem czystości serca, wolny jestem od grzechu»?* ¹⁰ Dwojakie ciężarki i miara podwójna - obydwu Pan nie znosi. ¹¹ Już chłopca można poznać po zachowaniu, czy prawe i czyste będą jego czyny. ¹² I ucho, co słyszy, i oko, co widzi, oba są dziełem Pana. ¹³ Nie kochaj spania, byś nie zubożał, miej oczy otwarte - nasycisz się chlebem. ¹⁴ «Marne, marne», krzyczy nabywca, lecz po odejściu [z nabytku] się chwali. ¹⁵ Jest złoto i obfitość pereł, lecz wargi rozumne - to rzecz drogocenna. ¹⁶ Zabierz mu suknię, bo ręczy za obcych, za nieznajomego - weź zastaw! ¹⁷ Chleb oszustwa miły jest człowiekowi, lecz potem usta napełni kamieniem. ¹⁸ Na radzie ustalisz plany, wojnę prowadź roztropnie. ¹⁹ Obmówca wyjawia sekrety, zatem nie obcuj z gadułą! ²⁰ Temu, kto ojcu i matce złorzeczy, w noc ciemną lampa zagaśnie. ²¹ Dziedzictwo w początku pospiesznie zgarnięte na końcu jest bez błogosławieństwa. ²² Nie mów: «Za zło się odpłacę». Zdaj się na Pana: On cię wybawi. ²³ Wstrętne dla Pana dwojakie ciężarki, i waga fałszywa - niedobra*. ²⁴ Pan kieruje krokami człowieka, jakżeby człowiek pojął własną drogę? ²⁵ Pułapką ludzi - pochopne: «Dar [Bogu]», a namyślają się dopiero po ślubach. ²⁶ Król mądry rozpędza zbrodniarzy i koło* na nich sporządza. ²⁷ Lampą Pańską jest duch człowieka: on głębię wnętrza przenika. ²⁸ Łaskawość i stałość są strażą króla, tron oparty jest na łaskawości. ²⁹ Rozmach jest chlubą młodzieży, ozdobą starców - siwizna. ³⁰ Pręgi, rany leczą zło, a razy - głębie wnętrzności.
21 ¹ Serce króla w ręku Pana jak płynąca woda, On zwraca je, dokąd [sam] chce. ² Każdego droga zdaje mu się prawa, lecz Pan osądza* serca. ³ Postępowanie uczciwe i prawe milsze Panu niż krwawa ofiara*. ⁴ Dumne oczy i serce nadęte, [ta] pochodnia występnych jest grzechem*. ⁵ Zamiary pracowitego [przynoszą] zysk, a wszystkich śpieszących się - biedę. ⁶ Gromadzenie skarbów językiem kłamliwym, to wiatr ścigany - szukanie śmierci. ⁷ Przemoc występnych porwie ich samych, bo nie chcą strzec prawości. ⁸ Kręta droga zbrodniarza, niewinny działa z prawością. ⁹ Lepsze mieszkanie w kącie dachu* niż żona swarliwa i dom obszerny*. ¹⁰ Dusza grzesznika pożąda zła, w jego oczach bliźni nie znajduje łaski. ¹¹ Gdy karzą szydercę, mądrzeje prostaczek, gdy uczą mądrego, on wiedzę zdobywa. ¹² Sprawiedliwy [Bóg] myśli o domu zbrodniarza, w nieszczęście wtrąca nieprawych*. ¹³ Kto uszy zatyka na krzyk ubogiego, sam będzie wołał bez skutku. ¹⁴ Dar potajemny uśmierza gniew, a złość największą - podarek w zanadrzu. ¹⁵ Cieszy się prawy z czynów uczciwych, są one postrachem dla ludzi nieprawych. ¹⁶ Kto zbacza z drogi rozwagi, odpocznie w towarzystwie cieni*. ¹⁷ Popada w nędzę, kto lubi hulanki, nie wzbogaci się, kto lubi oliwę i wino*. ¹⁸ Okupem prawego - odstępca, niewierny - zamiast prawego*. ¹⁹ Lepiej mieszkać w pustyni niż z żoną kłótliwą, mrukliwą. ²⁰ Cenny skarb i oliwa w domu mądrego, a głupiec je marnotrawi. ²¹ Kto szuka prawości, dobroci, ten znajdzie życie, <powodzenie> i chwałę. ²² Mądry się wdarł do miasta siłaczy i zniszczył moc, której ufali. ²³ Strzegąc swych ust i języka, chroni się życie przed uciskami. ²⁴ Pyszałek, samochwał: nazywany szydercą działa z nadmiaru swej pychy. ²⁵ Pragnienie uśmierca leniucha, bo jego rękom nie chce się pracować. ²⁶ On tylko pożąda dzień cały, a prawy udziela - nie szczędzi. ²⁷ Obrzydła ofiara występnych, tym bardziej złożona w złej myśli. ²⁸ Zginie świadek fałszywy, kto [umie] słuchać, może ciągle mówić. ²⁹ Niewierny ma upór na twarzy, a prawy umacnia swe drogi. ³⁰ Nie ma mądrości ani rozumu, ni rady* przeciwko Panu. ³¹ Na dzień bitwy osiodła się konia, ale zwycięstwo zależy od Pana.
22 ¹ Lepszy szacunek niż wielkie bogactwo, lepsze uznanie niż srebro i złoto. ² Spotykają się* bogacz i nędzarz - Pan obydwu jest Stwórcą. ³ Rozważny zło widzi i odwraca się, nierozważni tam idą - i szkodę ponoszą. ⁴ Owocem pokory jest bojaźń Pańska, bogactwo, szacunek i życie. ⁵ Ciernie, sidła na drodze złoczyńcy, kto życia strzeże, ten od nich jest z dala. ⁶ Wdrażaj chłopca w prawidła jego drogi, a nie zejdzie z niej i w starości. ⁷ Ubogimi kieruje bogaty, sługą wierzyciela jest dłużnik. ⁸ Kto sieje zło, zbiera nieszczęście, kij jego gniewu przepadnie. ⁹ Błogosławiony, czyj wzrok miłosierny, bo chlebem dzieli się z biednym*. ¹⁰ Przepędź szydercę, a kłótnia ustąpi, ucichnie zatarg i potwarz. ¹¹ Kto* kocha czystych sercem, kto ma wdzięk na wargach - przyjacielem króla. ¹² Oczy Pana strzegą rozsądku, a niweczą mowy wiarołomcy. ¹³ Leniwy mówi: «Lew jest na drodze: zginę na środku ulicy». ¹⁴ Usta żon cudzych są dołem głębokim: na kogo Pan się gniewa, ten tam wpadnie. ¹⁵ W sercu chłopięcym głupota się mieści, rózga karności wypędzi ją stamtąd. ¹⁶ Uciskać biedaka - to jego bogacić, bogacza wspierać - to wtrącać go w biedę*.