22 ¹⁷ Słowa Mędrców. Nadstaw ucha i słuchaj słów mędrców, nakłoń swe serce ku mojej nauce, ¹⁸ bo dobrze, gdy w sercu je chowasz, gdy stale je widać na twoich wargach. ¹⁹ Byś ufność swą w Panu pokładał, chcę wskazać ci dzisiaj twoją drogę. ²⁰ Czy już nie pisałem tobie trzy* razy [słów pełnych] rad i wskazań, ²¹ by cię nauczyć prawości i prawdy, byś wiernie zdał sprawę temu, kto cię posłał? ²² Nie okradaj nędzarza, ponieważ jest nędzarzem, nie uciskaj w bramie biednego, ²³ bo Pan rzecznikiem ich sprawy, wydrze On życie tym, co ich krzywdzą. ²⁴ Nie wiąż się z człowiekiem gniewliwym, nie obcuj z człowiekiem porywczym, ²⁵ byś do dróg jego nie przywykł i nie zgotował pułapki na swe życie. ²⁶ Nie bądź z tych, co dają porękę, co ręczą za [cudze] długi. ²⁷ Jeżeli nie masz czym zapłacić, po co mają łóżko zabrać spod ciebie? ²⁸ Nie przesuwaj starej miedzy, ustalonej przez twoich przodków*. ²⁹ Widzisz biegłego w swoim zawodzie? Będzie on stał przed obliczem królów*, a nie przed ludźmi prostymi.
23 ¹ Gdy z możnym do stołu usiądziesz, pilnie uważaj, co masz przed sobą; ² nóż sobie przyłóż do gardła, jeśli masz gardło żarłoczne. ³ Nie pożądaj jego przysmaków, bo to pokarm zwodniczy. ⁴ O bogactwo się nie ubiegaj i odstąp od twojej chytrości! ⁵ Gdy utkwisz w nim wzrok - już go nie ma, bo skrzydła sobie przyprawi - jak orzeł, co odlatuje ku niebu. ⁶ Z nieżyczliwym człowiekiem nie ucztuj, nie pożądaj jego przysmaków; ⁷ jak ktoś, kto dogadza apetytowi, tak samo i on [postępuje]. «Jedz i pij!» - mówi do ciebie, a w sercu ci nie jest przychylny. ⁸ Zwrócisz spożyty kawałek, słów miłych użyjesz na próżno. ⁹ Nie mów do uszu głupiego, bo wzgardzi mądrością twej mowy. ¹⁰ Nie przesuwaj prastarej miedzy, na pole sierot nie wstępuj, ¹¹ bo mocny jest ich Obrońca*, przeciw tobie ich sprawę obróci. ¹² Do pouczeń serce swe nakłoń, do mądrych słów - swoje uszy! ¹³ Karcenia chłopcu nie żałuj, gdy rózgą uderzysz - nie umrze. ¹⁴ Ty go uderzysz rózgą, a od Szeolu zachowasz mu duszę. ¹⁵ Synu, gdy mądre twe serce, i własne me serce się cieszy; ¹⁶ moje wnętrze* także się weseli, gdy usta twe mówią, co słuszne. ¹⁷ Niech twoje serce nie zazdrości grzesznikom, lecz zabiega tylko o bojaźń Pańską: ¹⁸ gdyż przyszłe życie istnieje*, nie zawiedzie cię twoja nadzieja. ¹⁹ Słuchaj, mój synu - bądź dobry, prostą drogą prowadź twe serce, ²⁰ nie bądź z tych, co winu hołdują lub mięsem się lubią obżerać; ²¹ bo pijak i żarłok jest w nędzy, ospałość chodzi w łachmanach. ²² Słuchaj ojca, który cię zrodził, i nie gardź twą matką, staruszką! ²³ Nie sprzedawaj - nabywaj prawdę, mądrość, karność, rozwagę! ²⁴ Raduje się ojciec prawego, kto zrodził mądrego, się cieszy; ²⁵ niech się weselą twój ojciec i matka, twa rodzicielka niech będzie szczęśliwa. ²⁶ Synu, daj mi swe serce, dróg moich niech strzegą twe oczy, ²⁷ bo dołem głębokim jest nierządnica, a ciasną studnią jest obca niewiasta, ²⁸ czatuje jakby rozbójnik, pomnaża niewiernych w narodzie. ²⁹ * U kogo «Ach!», u kogo «Biada!», u kogo swary, u kogo żale, u kogo rany bez powodu, u kogo oczy są mętne? ³⁰ U przesiadujących przy winie, u chodzących próbować amfory*. ³¹ Nie patrz na wino, jak się czerwieni, jak pięknie błyszczy w kielichu, jak łatwo płynie [przez gardło]: ³² bo w końcu kąsa jak żmija, swój jad niby wąż wypuszcza; ³³ twoje oczy dostrzegą rzeczy dziwne, a serce twe brednie wypowie. ³⁴ Zdajesz się spać na dnie morza lub spoczywać na szczycie masztu*. ³⁵ «Obili mnie, nic nie poczułem, chłostali, nic nie wiedziałem. Kiedyż się zbudzę? Jeszcze nadal go pragnę...»
24 ¹ Nie zazdrość ludziom nieprawym, nie pragnij ich towarzystwa: ² bo serce ich przemoc obmyśla, ich wargi mówią złośliwie. ³ Dom się buduje mądrością, a roztropnością - umacnia; ⁴ rozsądek napełnia spichlerze wszelkimi dobrami drogimi, miłymi. ⁵ Mąż rozumny jest lepszy niż krzepki, a światły muskularnego przewyższa*; ⁶ bo roztropnie poprowadzisz wojnę; tam zwycięstwo, gdzie wielki doradca*. ⁷ Za wzniosła dla głupca jest mądrość, w bramie on ust nie otworzy. ⁸ Kto zło dokładnie obmyśla, tego zwą wichrzycielem. ⁹ Grzech jest planem głupiego, szyderca jest wstrętny dla ludzi. ¹⁰ Gdyś słaby w dniu nieszczęścia, to bardzo mierna twoja siła. ¹¹ Ratuj wleczonych na śmierć, wstrzymaj rózgi, by nie zabijały*. ¹² Czy powiesz: «Nie wiedziałem tego?» Kto bada serca, ma nie rozumieć? Wie Ten, który dusz dogląda, i według czynów odda każdemu. ¹³ Synu, jedz miód, bo jest dobry, bo plaster miodu jest słodki dla podniebienia. ¹⁴ Podobnie - wiedz - mądrość dla twej duszy, posiądziesz ją - przyszłe życie masz pewne, nie zawiedzie cię twoja nadzieja. ¹⁵ Nie czatuj, grzeszniku, przed domem prawego, nie burz miejsca jego spoczynku, ¹⁶ bo prawy siedmiokroć upadnie i wstanie, a występni w nieszczęściu upadną*. ¹⁷ Nie ciesz się z upadku wroga, nie raduj się w duszy z jego potknięcia, ¹⁸ by Pan widząc to, nie miał ci za złe i gniewu nie odwrócił* od niego. ¹⁹ Nie oburzaj się na złoczyńców, występnym nie zazdrość: ²⁰ bo nie ma przyszłości nieprawy, zagaśnie światło występnych. ²¹ Synu mój, lękaj się Boga i króla, nie łącz się z tymi, co myślą inaczej, ²² bo wnet ich zagłada nastanie. Kto zna upadek obydwu? ²³ I te są od Mędrców. Niedobrze, jeśli ktoś w sądzie stronniczy. ²⁴ Kto mówi przestępcy: «Jesteś niewinny», temu ludy złorzeczą, tego przeklinają narody. ²⁵ Szczęśliwi, którzy karzą [przestępców], spłynie na nich obfite błogosławieństwo. ²⁶ W wargi całuje, kto daje słuszną odpowiedź. ²⁷ Spełnij obowiązki na dworze, wykonuj je pilnie na roli, a potem - i dom wystawisz. ²⁸ Nie oskarżaj bliźniego bezpodstawnie; czy zwodzić chcesz twymi wargami? ²⁹ Nie mów: «Jak mi zrobił, tak ja mu też zrobię, każdemu oddam według jego czynów». ³⁰ Szedłem koło roli próżniaka i koło winnicy głupiego: ³¹ a oto wszystko zarosło pokrzywą, ciernie całą jej powierzchnię pokryły, kamienny mur rozwalony. ³² Skierowałem uwagę, spojrzałem, zobaczyłem i wysnułem naukę: ³³ Trochę snu i trochę drzemania, trochę założenia rąk, aby zasnąć, ³⁴ a przyjdzie na ciebie nędza jak włóczęga i niedostatek jak biedak żebrzący*.
25 ¹ I to są przysłowia Salomona, przepisane przez ludzi króla judzkiego, Ezechiasza. ² Chwałą Bożą - rzecz taić, chwałą królów - rzecz badać. ³ Wysokość niebios i głębia podziemia, i serca królów są niezbadane. ⁴ Odłącz żużel od srebra, a rozbłyśnie złotnikowi naczynie: ⁵ nieprawego* usuń sprzed króla, a sprawiedliwość jego tron umocni. ⁶ Nie bądź wyniosły u króla, nie stawaj na miejscu wielmożów! ⁷ Niech raczej ci rzekną: «Posuń się wyżej!» niżby cię mieli poniżyć przed możnym*. Co oczy twoje spostrzegły, ⁸ nie podawaj szybko do sądu, bo co zrobisz w końcu, jeżeli zawstydzi cię bliźni?* ⁹ Swój spór z bliźnim załatw polubownie, lecz cudzych tajemnic nie zdradzaj, ¹⁰ by słuchający ciebie nie zganił i nie przylgnęła do ciebie niesława*. ¹¹ Złote jabłka na sprzętach ze srebra - to słowo mówione w czasie właściwym. ¹² Złota obrączka, kolia ze szczerego złota - wskazówka mądrego dla uszu uważnych. ¹³ Czym jest chłód śniegu w dzień żniwa, tym wierny zleceniu posłaniec: bo ducha panu orzeźwia. ¹⁴ Chmury i wicher bez deszczu: kto chwali się darem kłamanym. ¹⁵ Cierpliwość ugnie zwierzchnika, a język łagodny złamie kości*. ¹⁶ Znalazłeś miód - tyle zjedz, ile trzeba, byś się objadłszy nie zwrócił. ¹⁷ Stawaj rzadko w domu sąsiada, by nie miał cię dość i nie nabrał wstrętu. ¹⁸ Maczugą, mieczem, ostrą strzałą - fałszywy świadek przeciw bliźniemu. ¹⁹ Czym ząb zepsuty i noga chwiejna, tym jest w dniu klęski nadzieja w niewiernym. ²⁰ Jak płaszcz zdejmować w dzień mroźny lub ocet wylewać na ług, tak pieśni śpiewać znękanym. ²¹ Gdy wróg twój łaknie, nakarm go chlebem, gdy pragnie, napój go wodą - ²² żar ognia zgromadzisz na nim*, a Pan ci za to zapłaci. ²³ Północny wiatr sprowadzi deszcz, a język obmówcy - gniew na twarzach. ²⁴ Lepsze mieszkanie w kącie dachu niż żona swarliwa i dom obszerny*. ²⁵ Jak zimna woda na gardło spragnione, tak dobre wieści z dalekiej krainy. ²⁶ źródłem zmąconym i studnią zniszczoną jest prawy, co przed występnym się chwieje*. ²⁷ Niedobrze za wiele jeść miodu: a gardzenie wyniosłością jest zaszczytne*. ²⁸ Miastem odkrytym, bez murów, jest człowiek nieopanowany.
26 ¹ Jak śnieg w lecie, deszcz we żniwa, tak cześć nie przystoi głupiemu. ² Jak ptak, co ucieka, wróbel, co leci, tak niesłuszne przekleństwo - bez skutku*. ³ Na konia - bicz, na osła - wędzidło, a kij na plecy głupiego. ⁴ * Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty, byś nie stał się jemu podobnym. ⁵ Głupiemu odpowiadaj według jego głupoty, by nie pomyślał, że mądry. ⁶ Nogi sobie odcina, szkody się nabawi, kto posyła wiadomość przez głupca. ⁷ Jak chwieją się nogi chromego, tak w ustach głupiego przysłowie. ⁸ Jak kamień przywiązać do procy, tak cześć oddawać głupiemu. ⁹ Cierń wpił się w rękę pijaka, a przysłowie - w usta głupców. ¹⁰ Jak łucznik raniący przechodniów, tak ten, kto głupca najmuje lub pijaka-przechodnia. ¹¹ Jak pies do wymiotów powraca*, tak głupi powtarza szaleństwa. ¹² Widziałeś takiego, co mądry w swych oczach? Więcej nadziei w głupim niż w takim. ¹³ Leniwy mówi: «Lwica na drodze, lew jest na miejscach otwartych». ¹⁴ Kręcą się drzwi na zawiasach, a człowiek leniwy na łóżku. ¹⁵ Wyciągnął leniwy swą rękę do misy, trudno mu ją do ust doprowadzić. ¹⁶ Leniwy ma się za mądrzejszego niż siedmiu, co odpowiada rozumnie. ¹⁷ Chwyta za uszy* psa, który biegnie - kto w cudze spory się miesza. ¹⁸ Jak ten, co rzuca bezmyślnie strzały, oszczepy i śmierć - ¹⁹ tak człowiek, co zwodzi bliźniego i mówi: «To tylko dla żartu». ²⁰ Bez drew zagaśnie ognisko, bez donosiciela spór zniknie. ²¹ Węgiel dla żaru, drwa dla ognia - a człowiek kłótliwy - do wzniecania sporu. ²² Słowa donosiciela są jak przysmaki: zapadają do głębi wnętrzności. ²³ Czym na garnku glinianym srebrna polewa, tym wargi palące, a w sercu zło*. ²⁴ Ustami wróg zwodzi - a w sercu kryje podstęp*. ²⁵ Nie ufaj miłemu głosowi, gdyż siedem ohyd ma w sercu; ²⁶ choć się zatai nienawiść podstępnie, to złość się wyda na zgromadzeniu. ²⁷ Kto kopie dół - weń wpada, a kamień wraca na tego, co go toczy. ²⁸ Fałszywy język nie znosi skrzywdzonych*, usta przymilne powodem zguby.