27 ¹ Nie chwal się dniem jutrzejszym, bo nie wiesz, co dzień ci przyniesie*. ² Niech inny cię chwali - nie twe własne usta, ktoś obcy - nie własne twe wargi. ³ Ciężki jest kamień i piasek nie lekki, gniew głupiego cięższy od obu. ⁴ Gwałtowny jest gniew, zapalczywość - nieubłagana, a kto się ostoi przed zazdrością? ⁵ Lepsza jest jawna nagana niż miłość tajona. ⁶ Razy przyjaciela - [znakiem] wierności*, pocałunki wroga - zwodnicze. ⁷ Kto syty - depcze po miodzie, głodnemu i gorycz jest słodka. ⁸ Jak ptak, co uciekł z gniazda, tak człowiek, co uciekł z ojczyzny. ⁹ Olejki, pachnidło - serce radują i dobre słowo przyjaciela, dzięki radzie z duszy*. ¹⁰ Nie gardź swoim i ojca przyjacielem, a w dniu klęski nie chodź do brata, bo lepszy sąsiad bliski niż brat daleki. ¹¹ Bądź mądry, synu, rozwesel me serce, a tym, co lżą mnie, odpowiem. ¹² Rozważny zło widzi i kryje się, nierozważni tam idą i szkodę ponoszą. ¹³ Zabierz mu suknię, bo ręczy za obcego, za nieznajomych - weź zastaw! ¹⁴ Kto rankiem głośno błogosławi bliźniego, policzą mu to za przekleństwo*. ¹⁵ Rynna ciekąca stale w dzień dżdżysty, podobna do żony swarliwej. ¹⁶ Kto chce ją wstrzymać, ten wiatr wstrzymuje lub zbiera oliwę do ręki. ¹⁷ Żelazo żelazem się ostrzy, a człowiek urabia charakter bliźniego*. ¹⁸ Stróż drzewa figowego - spożywa jego owoc, czujny o pana - doznaje szacunku. ¹⁹ Oblicze odbija się w wodzie, a w sercu odbija się człowiek*. ²⁰ Szeol i zatrata niesyte, niesyte i oczy człowieka. ²¹ Czym dla srebra - tygiel, dla złota - piec, tym dla człowieka - pochwała*. ²² Choć stłuczesz głupiego w moździerzu tłuczkiem - razem z ziarnami - głupota go nie opuści. ²³ * Troszcz się o potrzeby zwierząt, zwracaj uwagę na trzodę; ²⁴ nie trwa na wieki bogactwo, ani na pokolenia - korona. ²⁵ Wyrosła trawa, pojawia się potraw, zbierze się górskie siano: ²⁶ owce na suknie dla ciebie, a kozły, by za pole zapłacić; ²⁷ dość mleka koziego, byś siebie utrzymał, <utrzymał swój dom> i wyżywił swoje służące.
28 ¹ Ucieka występny, choć go nikt nie goni, lecz prawy jest ufny jak młody lew. ² Przez zbrodnie kraju wielu jest władców, lecz ktoś mądry i roztropny trwały ład zapewni. ³ Występny, co biednych uciska, jest jak ulewa, co chleba nie daje. ⁴ Kto gardzi Prawem, chwali grzesznika, kto strzeże Prawa, jemu przeciwny*. ⁵ źli ludzie nie rozumieją prawości, a którzy szukają Pana, pojmą ją całą. ⁶ Więcej wart biedak, co żyje uczciwie, niż bogacz o drogach krętych. ⁷ Kto Prawa się trzyma, ten mądrym jest synem, przyjaciel rozwiązłych hańbi swego ojca. ⁸ Odsetką i lichwą powiększać majątek - to zbierać dla tych, co miłosierni dla biednych*. ⁹ Kto ucho odwraca, by Prawa nie słyszeć, tego nawet modlitwa jest wstrętna. ¹⁰ Kto prawych sprowadza na drogę występku, i sam też we własny dół wpadnie; dziedzictwem zaś czystych będzie dobro. ¹¹ Mądry jest bogacz w swych oczach, lecz przejrzał go biedak rozumny. ¹² Wielka jest radość, gdy prawi zwyciężą; gdy górą przewrotni, każdy się chowa. ¹³ Nie zazna szczęścia, kto błędy swe ukrywa*; kto je wyznaje, porzuca - ten miłosierdzia dostąpi. ¹⁴ Szczęśliwy mąż, gdy stale trwa w bojaźni*; kto serce zatwardza - wpadnie w nieszczęście. ¹⁵ Lwem ryczącym, zgłodniałym niedźwiedziem jest władca występny nad biednym ludem. ¹⁶ Książę ubogi w rozsądek bogaty jest w zdzierstwo, kto zysków* nieprawych nie znosi, dni swe przedłuża. ¹⁷ Gdy człowiek zmazany krwią ludzką ucieka aż do grobu - niech go nie wstrzymują! ¹⁸ Kto żyje uczciwie - będzie ocalony; kto przewrotnie chodzi dwiema drogami, zapewne na jednej z nich zginie. ¹⁹ Kto ziemią uprawia, nasyci się chlebem; kto ściga ułudę, nasyci się nędzą. ²⁰ Uczciwy cieszy się błogosławieństwem, kto się chce szybko wzbogacić, nie ujdzie kary. ²¹ źle gdy kto się kieruje względami na osobę; człek za kęs chleba popełni przestępstwo. ²² Człowiek o złym oku jest chciwy bogactwa, a nie wie, że bieda przyjdzie na niego. ²³ Kto kogoś strofuje, w końcu łaski znajdzie bardziej niż język, co schlebia. ²⁴ Kto ojca lub matkę ograbia mówiąc: «To nie grzech», jest wspólnikiem zbójcy. ²⁵ Chciwiec spory wywołuje, kto ufa Panu - będzie nasycony. ²⁶ Kto swemu sercu ufa - ten głupi; kto żyje w mądrości - znajdzie ocalenie*. ²⁷ Kto daje ubogim - nie zazna biedy; kto na nich zamyka oczy, zbierze wiele przekleństw. ²⁸ Gdy górą przewrotni - ukrywa się każdy; gdy giną - mnożą się prawi.
29 ¹ Człowiek, mimo upomnień uparty nagle dozna klęski - nie ma dla niego leku. ² Gdy prawi przy władzy - cieszy się naród; naród wzdycha - gdy rządzi występny*. ³ Kto mądrość kocha - ten ojca raduje, kto z nierządnicami przestaje, dobra roztrwoni. ⁴ Król państwo umacnia sprawiedliwością, niszczy je ten, kto podatkami uciska. ⁵ Kto schlebia kłamliwie bliźniemu, na nogi mu sidła zastawia. ⁶ W grzechu złego człowieka - pułapka, prawy raduje się, cieszy. ⁷ Uczciwy rozumie sprawę ubogich, występny nie ma zrozumienia. ⁸ Zuchwali miasto podniecą, a prawi gniew uspokoją. ⁹ Gdy mądry spiera się z głupim, ten krzyczy i śmieje się: nie ma pojednania. ¹⁰ Krwiożercy nienawidzą czystego, uczciwi o jego życie się troszczą. ¹¹ Głupi ujawnia cały swój gniew, mądry go w końcu uśmierza*. ¹² Jeżeli władca zważa na kłamstwa, to wszyscy dworzanie nieprawi. ¹³ Spotyka się biedny z ciemięzcą, Pan obydwu oczy oświeca*. ¹⁴ Król w rządach troskliwy o biednych tron swój umocni na zawsze*. ¹⁵ Rózga i karcenie udziela mądrości; chłopiec pozostawiony sobie jest wstydem dla matki. ¹⁶ Gdy występni się mnożą, to i złości się mnożą, lecz prawi upadek ich ujrzą. ¹⁷ Karć syna: kłopotów ci to zaoszczędzi i pociechą twej duszy się stanie. ¹⁸ Gdy nie ma widzenia*, naród się psuje, szczęśliwy, kto Prawa przestrzega. ¹⁹ Słowami nie poprawi się sługi, bo rozumie, a nie odpowiada. ²⁰ Widziałeś człowieka gadatliwego? Więcej nadziei w głupim niż w takim. ²¹ Kto sługę rozpuści za młodu, ten w końcu z uporem się spotka. ²² Gniewliwy kłótnie wszczyna, zapalczywy mnoży grzechy. ²³ Człowieka poniża jego pycha, pokorny zdobędzie uznanie. ²⁴ Uczestnik kradzieży - wrogiem swej duszy, słysząc* przekleństwa - nie wydaje. ²⁵ Strach przed człowiekiem to sidło, kto ufa Panu, bezpieczny. ²⁶ Wielu szuka względów u władcy, lecz Pan osądzi każdego. ²⁷ Niegodziwiec jest wstrętny dla prawych, dla nieprawych wstrętny jest uczciwy*.
30 ¹ Słowa Agura*, syna Jake z Massa*. Mowa tego człowieka do Itiela*, do Itiela i Ukala. ² Jestem najgłupszy z ludzi, nie mam ludzkiej zdolności, ³ nie nabyłem mądrości, wiedza Świętego mi obca*. ⁴ * Kto wstąpił do nieba i zstąpił? Kto zebrał wiatr w swoje garście? Kto wody owinął płaszczem? Kto krańce ziemi utworzył? Jakie jest jego imię? - A jakie syna? Wiadomo ci może? ⁵ Każde słowo Boga w ogniu wypróbowane, tarczą jest dla tych, co Doń się uciekają. ⁶ Do słów Jego nic nie dodawaj, by cię nie skarał: nie uznał za kłamcę. ⁷ Proszę Cię o dwie rzeczy, nie odmów mi - proszę - nim umrę: ⁸ Kłamstwo i fałsz oddalaj ode mnie, nie dawaj mi bogactwa ni nędzy, żyw mnie chlebem niezbędnym, ⁹ bym syty nie stał się niewiernym, nie rzekł: «A któż jest Pan?» lub z biedy nie począł kraść i imię mego Boga znieważać. ¹⁰ Nie oczerniaj sługi przed panem, by cię nie przeklął, byś nie poniósł kary. ¹¹ Jest plemię, co ojcu złorzeczy i matce nie chce błogosławić. ¹² Jest plemię w swych oczach niewinne, a nie jest obmyte z brudów. ¹³ Jest plemię o wzroku wyniosłym, powieki ma w górę wzniesione. ¹⁴ Jest plemię o zębach jak miecze, o zębach trzonowych jak noże, by wygryźć uciemiężonych z kraju, a spośród ludzi nędzarzy. ¹⁵ Pijawka ma dwie córki: «Przynieś! Przynieś!» Trzy rzeczy są nigdy nie syte, cztery nie mówią: «Dość»: ¹⁶ Szeol, niepłodne łono, ziemia wody niesyta, ogień, co nie mówi: «Dość». ¹⁷ Oko, co ojca wyśmiewa, gardzi posłuchem dla matki - niech kruki nad rzeką wydziobią lub niech je zjedzą orlęta! ¹⁸ Trzech rzeczy pojąć nie mogę, a czterech nie znam: ¹⁹ drogi orła po niebie, drogi węża po skale, drogi okrętu po morzu, drogi mężczyzny u młodej kobiety*. ²⁰ Tak postępuje cudzołożnica: zjadła, obtarła swe usta i rzekła: «Źle nie zrobiłam»*. ²¹ Pod trzema rzeczami drży ziemia i czterech znieść nie może: ²² pod niewolnikiem, gdy królem zostanie; pod głupcem, gdy je do syta; ²³ pod pogardzaną, gdy żoną i panią zostanie; pod sługą - dziedziczką po pani. ²⁴ Są na ziemi cztery istoty małe, lecz najrozumniejsze z mądrych: ²⁵ lud mrówczy, chociaż bez siły, a w lecie nazbiera żywności; ²⁶ góraliki*, lud wprawdzie niemocny, ale w skale mieszkania zakłada; ²⁷ szarańcza, która choć nie ma króla, cała wyrusza w porządku; ²⁸ jaszczurka, co nie da się schwycić rękami, a mieszka w pałacach królewskich. ²⁹ Trzy rzeczy krok mają wspaniały, a cztery chód mają wyniosły: ³⁰ lew najdzielniejszy wśród zwierząt, przed niczym się nie cofa; ³¹ kogut, co dumnie chodzi wśród kur; koń bojowy lub kozioł, i król, z którym jest lud [jego]*. ³² Bezmyślnie uniosłeś się dumą?* Po namyśle - rękę na usta! ³³ Bo uciskanie mleka daje masło, uciskanie nosa wywoła krew, uciskanie gniewu - wywoła kłótnie.
31 ¹ Słowa Lemuela, króla Massa*, których nauczyła go matka. ² Cóż, synu? Cóż, synu mojego łona? Cóż, synu mych ślubów? ³ Nie oddawaj kobietom swojej mocy ni rządów* twych tym, które gubią królów. ⁴ Nie dla królów, Lemuelu, nie dla królów picie wina ani dla władców pożądanie sycery, ⁵ by pijąc, praw nie zapomnieli, nie zaniedbali prawa ubogich. ⁶ Daj sycerę skazańcom, a wino zgorzkniałym na duchu: ⁷ niech piją, niech nędzy zapomną, na trud już niepomni. ⁸ Ty usta otwórz dla niemych, na sąd dla godnych litości*, ⁹ rządź uczciwie i usta swe otwórz, obroń uciemiężonych i biednych! ¹⁰ Niewiastę dzielną któż znajdzie? Jej wartość przewyższa perły. ¹¹ Serce małżonka jej ufa, na zyskach mu nie zbywa; ¹² nie czyni mu źle, ale dobrze przez wszystkie dni jego życia. ¹³ O len się stara i wełnę, pracuje starannie rękami. ¹⁴ Podobnie jak okręt kupiecki żywność sprowadza z daleka. ¹⁵ Wstaje, gdy jeszcze jest noc, i żywność rozdziela domowi, <a obowiązki - swym dziewczętom>. ¹⁶ Myśli o roli - kupuje ją: z zarobku swych rąk zasadza winnicę. ¹⁷ Przepasuje mocą swe biodra, umacnia swoje ramiona. ¹⁸ Już widzi pożytek z swej pracy: jej lampa wśród nocy nie gaśnie. ¹⁹ Wyciąga ręce po kądziel, jej palce chwytają wrzeciono. ²⁰ Otwiera dłoń ubogiemu, do nędzarza wyciąga swe ręce. ²¹ Dla domu nie boi się śniegu, bo cały dom odziany na lata*, ²² sporządza sobie okrycia, jej szaty z bisioru i z purpury. ²³ W bramie jej mąż szanowany, gdy wśród starszyzny kraju zasiądzie. ²⁴ Płótno wyrabia, sprzedaje, pasy dostarcza kupcowi. ²⁵ Strojem jej siła i godność, do dnia przyszłego się śmieje. ²⁶ Otwiera usta z mądrością, na języku jej miłe nauki. ²⁷ Bada bieg spraw domowych, nie jada chleba lenistwa. ²⁸ Powstają synowie, by szczęście jej uznać, i mąż, ażeby ją sławić: ²⁹ «Wiele niewiast pilnie pracuje, lecz ty przewyższasz je wszystkie». ³⁰ Kłamliwy wdzięk i marne jest piękno: chwalić należy niewiastę, co boi się Pana. ³¹ Z owocu jej rąk jej dajcie, niech w bramie chwalą jej czyny.