Przypisy

16,13 - Por. Mk 8,27-30; Łk 9,18-21. W relacji Marka nie ma obietnicy ustanowienia władzy prymatu. Nie wykluczone, że Marek opuścił te słowa na wyraźne życzenie Piotra, który nie chciał, by były wypowiedziane tak bardzo pochlebne o nim zdania, uważając być może to dobrowolne upokorzenie się za wyraz smutku z powodu zaparcia się Mistrza.
16,14 - Sam Herod sądził, że Jezus jest zmartwychwstałym Janem Chrzcicielem (Mt 14,2). Eliasz miał się znów pojawić na ziemi zwiastując przyjście Mesjasza (Ml 3,23n; [Wlg 4,5n]). Jeremiasz - może ze względu na wielki szacunek, jakim Żydzi otaczali tego proroka potężnego, lecz jakże cierpiącego równocześnie.
16,17 - Tzn. nie doszedłeś do tej prawdy nie drodze poznania tylko naturalnego.
16,18 - "Skała" - gra słów. Greckie Petros, petra; po aram. W obu wypadkach ten sam wyraz Kefa. "Kościół" - słowo gr. Ekklesia oznacza zwołane zgromadzenie ludu, a także dom, w którym się zgromadzenie odbywa. "Bramy piekielne" - wrogie potęgi świata podziemnego, uderzające na skałę i na Kościół na niej założony.