1 ¹ Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla izraelskiego, [podane po to], ² by mądrość* osiągnąć i karność, pojąć słowa rozumne, ³ zdobyć staranne wychowanie: prawość, rzetelność, uczciwość; ⁴ prostaczkom udzielić rozwagi, a młodym - rozsądku i wiedzy. ⁵ Mądry, słuchając, pomnaża swą wiedzę, rozumny nabywa biegłości: ⁶ jak pojąć przysłowie i zdanie, słowa i zagadki mędrców. ⁷ Podstawą wiedzy jest bojaźń Pańska*, lecz głupcy odrzucają mądrość i karność. ⁸ Synu mój, słuchaj napomnień ojca i nie odrzucaj nauk swej matki, ⁹ gdyż one ci są wieńcem powabnym dla głowy i naszyjnikiem cennym dla szyi. ¹⁰ Kiedy cię, synu, wabią grzesznicy, nie waż się iść, ¹¹ choćby rzekli: «Pójdź z nami! Zasadźmy się na cichych!* Bez powodu czyhajmy na czystych! ¹² Jak Szeol wchłoniemy ich żywych i zdrowych tak jak schodzących do grobu. ¹³ Znajdziemy wszelkie kosztowności i napełnimy domy swe łupem. ¹⁴ Przyłącz swój los do naszej wspólnoty, jedna sakwa niech łączy nas wszystkich!» ¹⁵ Synu mój, nie chodź ich drogą, przed ścieżką ich strzeż swojej stopy, ¹⁶ gdyż nogi ich pędzą do zbrodni, śpieszno im: krew chcą wytoczyć. ¹⁷ Lecz próżno ich sieć zarzucona, na oczach wszelkiego ptactwa. ¹⁸ Na własną krew raczej czyhają, czatują na swoje życie, ¹⁹ bo taki jest los chciwych zysku: zabiera on własne ich życie. ²⁰ Mądrość* woła na ulicach, na placach głos swój podnosi; ²¹ nawołuje na drogach zgiełkliwych, w bramach miejskich przemawia: ²² «Dokądże głupcy mają kochać głupotę, szydercy miłować szyderstwo, a nierozumni pogardzać nauką? ²³ Powróćcie do moich upomnień, udzielę wam ducha mojego, nauczę was moich zaleceń. ²⁴ Ponieważ prosiłam, lecz wyście nie dbali, rękę podałam, a nikt nie zważał, ²⁵ gardziliście każdą mą radą, nie chcieliście moich upomnień: ²⁶ więc i ja waszą klęskę wyszydzę, zadrwię sobie z waszej bojaźni, ²⁷ gdy bojaźń nadciągnie jak burza, a wasza zagłada jak wicher, gdy spotka was ucisk i boleść. ²⁸ Wtedy będą mnie prosić - lecz ja nie odpowiem, i szukać - lecz mnie nie znajdą*, ²⁹ gdyż wiedzy nienawidzili, gardzili bojaźnią Pańską, ³⁰ nie poszli za mymi radami, zlekceważyli moje napomnienie; ³¹ spożyją owoce swej drogi, nasycą się swymi radami; ³² odstępstwo prostaków uśmierci ich, bezmyślność niemądrych ich zgubi. ³³ Kto słucha mnie - osiągnie spokój, wytchnienie - bez obawy nieszczęścia».
2 ¹ Jeśli, synu, nauki* me przyjmiesz i zachowasz u siebie wskazania, ² ku mądrości nachylisz swe ucho, ku roztropności nakłonisz swe serce, ³ tak, jeśli wezwiesz rozsądek, przywołasz donośnie rozwagę, ⁴ jeśli szukać jej poczniesz jak srebra i pożądać jej będziesz jak skarbów - ⁵ to bojaźń Pańską zrozumiesz, osiągniesz znajomość Boga. ⁶ Bo Pan udziela mądrości, z ust Jego - wiedza, roztropność: ⁷ dla prawych On chowa swą pomoc, On - tarczą żyjącym uczciwie. ⁸ On strzeże* ścieżek prawości, ochrania drogi pobożnych. ⁹ Wtedy sprawiedliwość pojmiesz i prawość, i rzetelność - i każdą dobrą ścieżkę, ¹⁰ gdyż mądrość zagości w twym sercu, wiedza ucieszy twą duszę. ¹¹ Rozwaga pilnować cię będzie, roztropność na straży twej stanie. ¹² Ustrzeże cię od drogi występku, od ludzi mówiących przewrotnie, ¹³ co opuścili ścieżki prawości, by chodzić mrocznymi drogami - ¹⁴ radością ich czynić nieprawość, ze zła, przewrotności się cieszą, ¹⁵ bo drogi ich pełne są fałszu i błądzą po swoich ścieżkach. ¹⁶ Aby cię ustrzec przed cudzą żoną*, przed obcą, co mowę ma gładką, ¹⁷ co przyjaciela młodości rzuciła, Bożego przymierza niepomna. ¹⁸ Już dom jej ku śmierci się chyli, ku cieniom [Szeolu] jej droga: ¹⁹ każdy, kto idzie do niej, nie wraca, nie odnajdzie ścieżek życia. ²⁰ Dlatego będziesz iść drogą prawych, trzymać się ścieżek uczciwych; ²¹ gdyż ludzie prawi ziemię* posiądą, uczciwi rozmnożą się na niej; ²² nieprawych wygładzą z ziemi, z korzeniami wyrwie się przewrotnych.
3 ¹ Synu mój, nie zapomnij mych nauk, twoje serce niech strzeże nakazów, ² bo wiele dni i lat życia i pełnię ci szczęścia przyniosą: ³ Niech miłość i wierność cię strzeże; przymocuj je sobie do szyi, na tablicy serca je zapisz, ⁴ a znajdziesz życzliwość i łaskę w oczach Boga i ludzi. ⁵ Z całego serca Bogu zaufaj, nie polegaj na swoim rozsądku, ⁶ myśl o Nim na każdej drodze, a On twe ścieżki wyrówna. ⁷ Nie bądź mądrym we własnych oczach, Boga się bój, zła unikaj: ⁸ to ciału zapewni zdrowie, a pokrzepienie twym kościom. ⁹ Czcij Pana [ofiarą] z twego mienia i pierwocinami całego dochodu, ¹⁰ a twoje spichrze napełnią się zbożem i tłocznie przeleją się moszczem. ¹¹ Upomnieniem Pańskim nie gardź, mój synu, nie odrzucaj ze wstrętem strofowań*. ¹² Bowiem karci Pan, kogo miłuje, jak ojciec syna, którego lubi. ¹³ Szczęśliwy, kto mądrość osiągnął, mąż, który nabył rozwagi: ¹⁴ bo lepiej ją posiąść niż srebro, ją raczej nabyć niż złoto, ¹⁵ zdobycie jej lepsze od pereł, nie równe jej żadne klejnoty. ¹⁶ W prawicy swej trzyma ona dni długie, w lewicy - bogactwo, pomyślność; ¹⁷ jej drogi drogami miłymi, ku szczęściu wiodą wszystkie jej ścieżki. ¹⁸ Dla tego, co strzeże jej, drzewem jest życia, a kto się jej trzyma - szczęśliwy. ¹⁹ Pan umocnił ziemię mądrością, niebiosa utwierdził rozumem. ²⁰ Przez Jego wiedzę wytrysły odmęty, a rosę spuszczają obłoki. ²¹ * Przezorności, rozwagi, strzeż, mój synu, niech one ci z oczu nie schodzą, ²² a życiem twej duszy się staną, wdzięczną ozdobą dla szyi. ²³ I drogą swą pójdziesz bezpiecznie, bo noga się twoja nie potknie; ²⁴ gdy spoczniesz*, nie zaznasz trwogi, zaśniesz, a sen twój będzie przyjemny. ²⁵ Nagły strach cię nie przerazi ni klęska, gdy dotknie przewrotnych; ²⁶ bo z tobą jest Pan, przed sidłem twą nogę ochroni. ²⁷ Pracownikom nie odmawiaj zapłaty, gdy masz możność działania*. ²⁸ Nie mów bliźniemu*: «Idź sobie, przyjdź później, dam jutro» - gdy możesz dać zaraz. ²⁹ Nie spiskuj przeciw bliźniemu, gdy mieszka przy tobie beztrosko. ³⁰ Niesłusznie nie sprzeczaj się z nikim, o ile ci zła nie wyrządził. ³¹ Nie zazdrość krzywdzicielowi, nie skłaniaj się ku jego drogom, ³² bo Pan się brzydzi przewrotnym, a z wiernymi obcuje przyjaźnie. ³³ Przekleństwo Pańskie na domu występnego, On błogosławi mieszkanie uczciwych; ³⁴ On się naśmiewa z szyderców, a pokornym udziela swej łaski. ³⁵ Mądrzy dostąpią chwały, udziałem głupich jest hańba.
4 ¹ Słuchajcie, synowie, rad ojca, by poznać mądrość, zważajcie! ² Udzielam wam cennej nauki: nie gardźcie mym pouczeniem, ³ bo i ja byłem synem u ojca, kochanym, jedynym dla matki, ⁴ a tymi słowami mnie uczył: «Niech będą w tym sercu zamknięte wskazania, strzeż mych nakazów, byś żył; ⁵ nabywaj mądrości, nabywaj rozwagi, nie zapominaj słów moich ust! ⁶ Nie gardź nią, bo ciebie ocali, ukochaj ją, będzie cię strzegła. ⁷ Podstawą mądrości: zdobywaj mądrość, za wszystko, co masz, mądrości nabywaj!* ⁸ Ceń ją, a czcią cię otoczy, okryje cię sławą, gdy ją posiądziesz; ⁹ włoży ci wieniec wdzięczny na głowę, obdarzy zaszczytną koroną». ¹⁰ Posłuchaj, synu, przyjmij moje słowa, a życie się twoje przedłuży. ¹¹ Poprowadzę cię drogą mądrości, ścieżkami prawości powiodę. ¹² Gdy pójdziesz nią - kroki twe będą swobodne, i choćbyś biegł, nie potkniesz się. ¹³ Słuchaj nauki i nie gardź nią, strzeż jej, gdyż ona twym życiem. ¹⁴ Nie wstępuj na ścieżkę grzeszników, nie wchodź na drogę złych ludzi; ¹⁵ unikaj jej, na nią nie wkraczaj, omiń ją, odwróć się od niej! ¹⁶ Bo nie zasną, gdy czegoś nie zbroją, sen ich odleci, gdy nie zaszkodzą, ¹⁷ bo jedzą chleb nieprawości i piją wino przemocy. ¹⁸ Ścieżka prawych - to światło poranne, wschodzi - wzrasta aż do południa; ¹⁹ droga grzeszników jak gęsty mrok, nie wiedzą, o co się potkną. ²⁰ Zważaj, synu, na moje słowa, do uwag mych nakłoń swe ucho; ²¹ niech one nie schodzą ci z oczu, przechowuj je pilnie w swym sercu; ²² bo życiem są dla tych, co je otrzymali, lekarstwem całego ich ciała. ²³ Z całą pilnością strzeż swego serca, bo życie ma tam swoje źródło*. ²⁴ Fałszu ust się wystrzegaj, od warg przewrotnych bądź z dala! ²⁵ Twe oczy niech patrzą na wprost, przed siebie kieruj powieki. ²⁶ Uważaj, gdzie krok masz postawić, i wszystkie twe drogi niech będą pewne. ²⁷ Nie zbaczaj na lewo i prawo, odwróć swą nogę od złego!*
5 ¹ Ku mojej mądrości zwróć się, mój synu, ku mojej rozwadze nakłoń swe ucho, ² abyś zachował roztropność, twe usta niech strzegą rozsądku! ³ Bo miód wycieka z warg obcej*, podniebienie jej gładkie jak olej, ⁴ lecz w końcu będzie gorzka niby piołun i ostra jak miecz obosieczny. ⁵ Jej nogi zstępują ku śmierci, do Szeolu* zmierzają jej kroki, ⁶ byś nie ujrzał drogi życia, jej ścieżki wiją się niedostrzegalnie*. ⁷ Więc teraz, mój synu, posłuchaj: nie odstępuj od moich pouczeń; ⁸ idź drogą swą od niej daleko, pod drzwi jej domu nie podchodź, ⁹ byś obcym swej sławy nie oddał, a lat swych okrutnikowi, ¹⁰ by z pracy twej inni nie tyli, by mienie twe nie szło w dom obcy. ¹¹ Na końcu przyjdzie ci wzdychać, gdy ciało i siły wyczerpiesz. ¹² Powiesz: «Nie cierpiałem upomnień - nauką wzgardziło moje serce, ¹³ nie dbałem na głos wychowawców, nie dawałem posłuchu nauczającym mnie; ¹⁴ o włos, a popadłbym w wielkie nieszczęście pośród rady i zgromadzenia». ¹⁵ Pij wodę z własnej cysterny*, tę, która płynie z twej studni. ¹⁶ Na zewnątrz mają bić twoje źródła? Tworzyć na placach strumienie? ¹⁷ Niech służy dla ciebie samego, a nie innym wraz z tobą; ¹⁸ niech źródło twe świętym* zostanie, znajduj radość w żonie młodości. ¹⁹ Przemiła to łania i wdzięczna kozica*, jej piersią upajaj się zawsze, w miłości jej stale czuj rozkosz! ²⁰ Po cóż, mój synu, upajać się obcą i obejmować piersi nieznanej? ²¹ Bo drogi ludzkie - przed oczyma Pana, On widzi wszystkie ich ścieżki. ²² Gdy grzesznym nieprawość owładnie, trzymają go więzy występku. ²³ Umrze on z braku nauki, pobłądzi z ogromu głupoty.
6 ¹ Gdy za bliźniego ręczyłeś, mój synu, gdy za obcego* ręką świadczyłeś - ² słowami swych ust się związałeś, mową warg własnych jesteś schwytany. ³ Uwolnij się, uczyń to, synu, boś dostał się w ręce bliźniego: idź, biegnij* i na bliźniego nalegaj; ⁴ oczom swym zamknąć się nie daj, powiekom nie dozwól odpocząć; ⁵ jak gazela wyrwij się z ręki, jak ptaszek z potrzasku ptasznika. ⁶ Do mrówki się udaj, leniwcze, patrz na jej drogi - bądź mądry: ⁷ nie znajdziesz u niej zwierzchnika ni stróża żadnego, ni pana, ⁸ a w lecie gromadzi swą żywność i zbiera swój pokarm we żniwa. ⁹ Jak długo, leniwcze, chcesz leżeć? A kiedyż ze snu powstaniesz? ¹⁰ Trochę snu i trochę drzemania, trochę założenia rąk, aby zasnąć: ¹¹ a przyjdzie na ciebie nędza jak włóczęga i niedostatek - jak biedak żebrzący*. ¹² Człowiekiem nikczemnym jest i nicponiem: kto chodzi z kłamstwem na ustach, ¹³ oczyma strzela, szurga nogami, palcami swymi wskazuje; ¹⁴ a w sercu podstęp ukrywa, stale przemyśliwa zło, jest podnietą do kłótni. ¹⁵ Dlatego nagle zagłada nań przyjdzie: w mgnieniu oka zniszczony - i nieodwracalnie. ¹⁶ * Tych sześć rzeczy w nienawiści ma Pan, a siedem budzi u Niego odrazę: ¹⁷ wyniosłe oczy, kłamliwy język, ręce, co krew niewinną wylały, ¹⁸ serce knujące złe plany, nogi, co biegną prędko do zbrodni, ¹⁹ świadek fałszywy, co kłamie, i ten, kto wznieca kłótnie wśród braci. ²⁰ Strzeż, synu, nakazów ojca, nie gardź nauką matki, ²¹ w sercu je wyryj na zawsze i zawieś sobie na szyi! ²² Gdy idziesz, niech one cię wiodą, czuwają nad tobą, gdy zaśniesz; gdy budzisz się - mówią do ciebie: ²³ bo lampą jest nakaz, a światłem Prawo*, drogą do życia - upomnienie, nagana. ²⁴ One cię strzegą przed złą kobietą, przed obcą, choć język ma gładki: ²⁵ jej wdzięków niech serce twoje nie pragnie, powiekami jej nie daj się złowić, ²⁶ bo nierządnicy wystarczy kęs chleba, zamężna zaś czyha na cenne życie*. ²⁷ Czy schowa kto ogień w zanadrzu, by nie zajęły się jego szaty? ²⁸ Czy kto pójdzie po węglach ognistych, a stóp nie poparzy? ²⁹ Tak ten, kto idzie do żony bliźniego, kto jej dotknie, nie ujdzie karania. ³⁰ Nie ma hańby dla tego, kto kradnie, by wnętrze napełnić, gdy głodny; ³¹ a siedmiokrotnie zwróci złapany , wszystko, co w domu ma, odda. ³² Lecz kto cudzołoży, ten jest niemądry: na własną zgubę to czyni. ³³ Chłostę i wstyd on tu znajdzie, a jego hańba się nie zmaże: ³⁴ bo zazdrość pobudza gniew męża, nie okaże litości w dniu pomsty, ³⁵ na okup za winę nie spojrzy, dary odrzuci, choćbyś je mnożył.
7 ¹ Synu, przestrzegaj słów moich, moje nakazy przechowuj u siebie! ² Strzeż mych nakazów, byś żył, jak źrenicy oka - mych uwag. ³ Do palca je swego przymocuj, na tablicy serca je zapisz. ⁴ Mów do mądrości: «Ma siostro!»*, przyjaciółką nazywaj roztropność, ⁵ abyś się ustrzegł przed cudzą żoną, przed obcą, co mowę ma gładką. ⁶ Przez okno bowiem swego domu, przez kratę się przyglądałem, ⁷ ujrzałem wśród nieświadomych, poznałem pomiędzy chłopcami młodzieńca lekkomyślnego. ⁸ Przechodził ulicą obok narożnika, na drogę do domu jej wstąpił, ⁹ o zmroku, o późnej godzinie, pod osłoną nocnych ciemności. ¹⁰ Oto kobieta wychodzi naprzeciw - strój nierządnicy, a zamiar ukryty, ¹¹ wzburzona, nieopanowana, nie ustoi w domu jej noga: ¹² to na ulicy, to na placu, na każdym rogu czatuje. ¹³ Chwyciła go i obejmuje, z bezczelną miną doń rzekła: ¹⁴ «Miałam złożyć ofiarę biesiadną*, dziś dopełniłam swych ślubów, ¹⁵ wyszłam tobie naprzeciw, zaczęłam cię szukać, znalazłam. ¹⁶ Kilimem swe łoże wysłałam, kobiercem wzorzystym z Egiptu, ¹⁷ swą pościel mirrą skropiłam, aloesem i cynamonem. ¹⁸ Chodź, pijmy rozkosz do rana, miłością się cieszmy, ¹⁹ bo mąż poza domem przebywa, udał się w drogę daleką: ²⁰ wór pieniędzy zabrał ze sobą, ma wrócić na pełnię księżyca». ²¹ Omamiła go długą namową, pochlebstwem swych warg go uwiodła; ²² podążył tuż za nią niezwłocznie, jak wół, co idzie na rzeź, jak jeleń związany powrozem*, ²³ aż strzała przeszyje wątrobę; jak wróbel, co wpada w sidło, nieświadom, że idzie o życie. ²⁴ Teraz, synowie, słuchajcie mnie, zważajcie na słowa ust moich; ²⁵ niechaj twe serce w jej stronę nie zbacza, po ścieżkach jej się nie błąkaj; ²⁶ bo wielu raniła, strąciła ich wielu - a wszystkich zabiła. ²⁷ Dom jej drogą jest do Szeolu: co w podwoje śmierci prowadzi.
8 ¹ Czyż Mądrość* nie nawołuje? nie wysila głosu Roztropność? ² Na najwyższym szczycie, przy drodze, na rozstaju zasiada, ³ przy bramach, u wejścia do miasta, w przejściach głos swój podnosi: ⁴ «Odzywam się do was, mężowie, wzywam was, synowie ludzcy, ⁵ prostacy - mądrości się uczcie, nierozumni - nabierzcie rozsądku! ⁶ Słuchajcie, mówię rzeczy wzniosłe, z warg moich wychodzi prawość, ⁷ podniebienie me prawdę podaje, wstrętna mym wargom nieprawość. ⁸ Moje wszystkie mowy są słuszne - obcy mi fałsz i krętactwo - ⁹ dla rozumnych one wszystkie są jasne, prawe dla tych - co mądrość posiedli. ¹⁰ Nabądźcie moją naukę - nie srebro, raczej wiedzę - niż złoto najczystsze; ¹¹ bo mądrość cenniejsza od pereł i żaden klejnot nie jest jej równy». ¹² Jam Mądrość - Roztropność mi bliska*, posiadam wiedzę głęboką. ¹³ Bojaźnią Pańską - zła nienawidzić. Nie znoszę dumy, złych dróg, wyniosłości ust przewrotnych. ¹⁴ Moja jest rada i stałość, moja - rozwaga, potęga*. ¹⁵ Dzięki mnie królowie panują, słusznie wyrokują urzędnicy. ¹⁶ Dzięki mnie rządzą władcy i wielmoże - rządcy prawowierni. ¹⁷ Tych kocham, którzy mnie kochają, znajdzie mnie ten, kto mnie szuka. ¹⁸ Bogactwo jest ze mną i sława, wspaniałe dobra i prawość; ¹⁹ mój owoc cenniejszy niż złoto, a plony niż srebro najczystsze. ²⁰ Drogą prawości ja kroczę, ścieżkami sprawiedliwości, ²¹ by przyjaciół obsypać bogactwem i napełnić ich skarbce. ²² Pan mnie stworzył, swe arcydzieło, jako początek swej mocy, od dawna, ²³ od wieków jestem stworzona, od początku, nim ziemia powstała. ²⁴ Przed oceanem* istnieć zaczęłam, przed źródłami pełnymi wody; ²⁵ zanim góry zostały założone, przed pagórkami zaczęłam istnieć; ²⁶ nim ziemię i pola uczynił - początek pyłu na ziemi*. ²⁷ Gdy niebo umacniał, z Nim byłam, gdy kreślił* sklepienie nad bezmiarem wód, ²⁸ gdy w górze utwierdzał obłoki, gdy źródła wielkiej otchłani umacniał*, ²⁹ gdy morzu stawiał granice, by wody z brzegów nie wyszły, gdy kreślił fundamenty pod ziemię. ³⁰ Ja byłam przy Nim mistrzynią*, rozkoszą Jego dzień po dniu, cały czas igrając przed Nim, ³¹ igrając na okręgu ziemi, znajdując radość przy synach ludzkich. ³² Więc teraz, synowie, słuchajcie mnie, szczęśliwi, co dróg moich strzegą. ³³ Przyjmijcie naukę i stańcie się mądrzy, pouczeń mych nie odrzucajcie! ³⁴ Błogosławiony ten, kto mnie słucha, kto co dzień u drzwi moich czeka, by czuwać u progu mej bramy, ³⁵ bo kto mnie znajdzie, ten znajdzie życie i uzyska łaskę u Pana; ³⁶ kto mnie nie znajdzie, duszę swą rani, śmierć kocha każdy, kto mnie się wyrzeka.
9 ¹ Mądrość zbudowała sobie dom i wyciosała siedem kolumn*, ² nabiła zwierząt, namieszała* wina i stół zastawiła. ³ Służące wysłała, by wołały z wyżynnych miejsc miasta: ⁴ «Prostaczek niech do mnie tu przyjdzie». Do tego, komu brak mądrości, mówiła: ⁵ «Chodźcie, nasyćcie się moim chlebem, pijcie wino, które zmieszałam. ⁶ Odrzućcie głupotę i żyjcie, chodźcie drogą rozwagi!» ⁷ Kto poucza szydercę, ściąga na siebie wzgardę, strofując nieprawego, sam sobie szkodzi*. ⁸ Nie strofuj szydercy, by cię nie znienawidził, strofuj mądrego, a będzie cię kochał. ⁹ Ucz mądrego, a stanie się mędrszy, oświeć mądrego, a zwiększy swą wiedzę. ¹⁰ Treścią* mądrości jest bojaźń Pańska, rozsądkiem - poznanie Świętego. ¹¹ Dzięki mnie twe dni się pomnożą, lata życia będą ci dodane. ¹² Pomagasz sobie, gdy jesteś rozumny, a gdyś szydercą, sam na tym ucierpisz. ¹³ Niewiasta Głupota* ciągle się rzuca, Pustota niczego nie pojmie. ¹⁴ Przy bramie swego domu usiadła, na tronie*, na wyżynach w mieście, ¹⁵ by wołać na przechodzących drogą, na tych, co prosto idą swymi ścieżkami. ¹⁶ «Niech zboczy tu niedoświadczony» - odzywa się do tego, komu brak mądrości: ¹⁷ «Przyjemna jest woda kradziona, chleb [wzięty] skrycie jest smaczny». ¹⁸ Nie myśli się o tym, że tam bawią zmarli*, jej zaproszeni - w głębinach Szeolu.
10 ¹ Przysłowia Salomona. Mądry syn radością ojca, strapieniem matki syn głupi. ² Bez pożytku są skarby źle nabyte, lecz sprawiedliwość wyrywa ze śmierci. ³ Prawego Pan nie zagłodzi, lecz odtrąci żądze nieprawych*. ⁴ Ręka leniwa sprowadza ubóstwo, ręka zaś pilnych wzbogaca. ⁵ Syn to mądry, co w lecie gromadzi, a kto prześpi czas żniwa, hańbą okryty. ⁶ Błogosławieństwa na głowie prawego, w ustach nieprawych przemoc się kryje. ⁷ Pamięć o prawym jest błogosławiona, a imię nieprawych zaginie*. ⁸ Mądry sercem przyjmie nakazy, upadnie, kto wargi ma nierozsądne. ⁹ Kto żyje uczciwie, żyje bezpiecznie, zdradzi się ten, kto szuka dróg krętych. ¹⁰ Kto okiem mruga - sprawia cierpienie, upadnie, kto wargi ma nierozsądne. ¹¹ źródłem życia usta prawego, w ustach nieprawych przemoc się kryje. ¹² Nienawiść wznieca kłótnię, miłość wszelki błąd ukrywa*. ¹³ Na wargach rozumnego jest mądrość, a kij - na grzbiecie tego, komu jej brak. ¹⁴ Mądrzy swą wiedzę gromadzą, usta głupiego grożą zniszczeniem*. ¹⁵ Majętność bogacza jest mocną warownią, zagładą nędzarzy ich własne ubóstwo. ¹⁶ Zapłatą prawego jest życie*, niegodziwiec zyskuje karę. ¹⁷ Kto strzeże karności, ten idzie* ku życiu, kto gardzi upomnieniem - ku zatracie. ¹⁸ Usta nieprawe nienawiść ujawnią, głupi, kto rozgłasza niesławę. ¹⁹ Nie uniknie się grzechu w gadulstwie, kto ostrożny w języku - jest mądry. ²⁰ Język prawego jest srebrem wybornym, a serce złych mało co warte. ²¹ Wargi sprawiedliwego prowadzą* wielu, lecz głupcy umrą z nierozsądku. ²² Błogosławieństwo Pańskie wzbogaca, własny trud niczego tutaj nie doda*. ²³ Radością głupiego - czyny haniebne, a męża rozważnego - mądrość. ²⁴ Zło, którego się grzesznik boi, spadnie na niego, sprawiedliwi uzyskają to, czego pragną. ²⁵ Gdy wicher zawieje - nie ma już grzesznika, lecz sprawiedliwego podstawy są wieczne. ²⁶ Czym ocet dla zębów, a dym dla oczu, tym leniwy dla tych, którzy go wysłali. ²⁷ Bojaźń Pańska dni pomnaża, krótkie są lata grzesznika. ²⁸ Oczekiwanie uczciwych - radością, nadzieja bezbożnych przepadnie. ²⁹ Pan oparciem ludzi prawych, dla czyniących nieprawość jest zgubą. ³⁰ Sprawiedliwy nie runie na wieki, grzesznicy na ziemi nietrwali. ³¹ Niech mądrość wychodzi z ust prawych, język przewrotny będzie wyrwany. ³² Wargi prawe lubią, co [Bogu] miłe, a usta niewiernych - przewrotność.
11 ¹ Obrzydła dla Pana waga fałszywa, upodobaniem Jego - ciężarek uczciwy. ² Przyszła wyniosłość - przyszła i hańba, u ludzi skromnych jest mądrość. ³ Uczciwość kieruje prawymi, a wiarołomnych zgubi ich nieprawość. ⁴ W dzień gniewu bogactwo jest bez pożytku, sprawiedliwość wyrywa ze śmierci. ⁵ Prawość niewinnego równa mu drogę, a zły przez swoją złość upada. ⁶ Sprawiedliwych ratuje ich prawość, żądza - pułapką nieprawych. ⁷ Nadzieja grzesznika znika przy śmierci, oczekiwanie przewrotnych przepada. ⁸ Sprawiedliwy - wyrwany z udręki, zamiast niego wpada w nią nieprawy. ⁹ Niegodziwy ustami chce zabić bliźniego, lecz przenikliwość prawych wybawia. ¹⁰ Cieszy się miasto, gdy prawi są szczęśliwi, a woła z radości, gdy giną nieprawi. ¹¹ Błogosławieństwem prawych* wznosi się miasto, usta występnych je burzą. ¹² Niemądry, kto bliźnim pogardza, lecz rozumny umie [o nim] milczeć*. ¹³ Obmówca chodząc wyjawia tajemnice, duch wierny zamilczy o sprawie. ¹⁴ Z braku rządów naród upada, wybawienie, gdzie wielki doradca. ¹⁵ Kto za drugiego ręczy, w zło wpadnie, kto poręczać nie lubi - bezpieczny. ¹⁶ Sławy dostąpi urocza kobieta*, do majątku dochodzą odważni. ¹⁷ Miłosierny dobrze czyni sobie, a okrutnik dręczy samego siebie. ¹⁸ Nieprawy otrzyma zysk zawodny, pewna nagroda dla siewcy prawości. ¹⁹ Mąż prawy zmierza do życia, kto zaś goni za grzechem - do śmierci. ²⁰ Obrzydłe dla Pana są serca przewrotne, On tych miłuje, których droga prawa. ²¹ Na pewno* zło nie ujdzie bezkarnie, a potomstwo prawych ocaleje. ²² [Czym] w ryju świni złota obrączka, [tym] piękna kobieta, ale bez rozsądku. ²³ Pragnieniem prawych jest tylko dobro, oczekiwaniem złych ludzi jest gniew. ²⁴ Jeden jest hojny, a stale bogaty, a nad miarę skąpy zmierza do nędzy. ²⁵ Człowiek uczynny dozna nasycenia, obfitować będzie, kto [bliźnich] napoi. ²⁶ Naród przeklina kryjących swe zboże, błogosławi zaś tych, co je sprzedają. ²⁷ Kto dobrze czyni - pragnie łaski [Boga], kto dąży do zła - ono go dosięgnie. ²⁸ Kto ufa bogactwu - upadnie, jak liście zazielenią się prawi. ²⁹ Kto dom swój niepokoi - wiatr odziedziczy, a głupiec będzie sługą mądrego. ³⁰ Drzewo życia - owocem prawego, człowiek mądry ludzi zjednywa. ³¹ Jeśli prawego zapłata w podziemiu*, tym więcej grzesznika i niegodziwego.
12 ¹ Kto napomnienie lubi, kocha mądrość, kto nagan nie znosi, jest głupi. ² Dobry znajdzie łaskę u Pana, człowiek o złych zamiarach - potępienie*. ³ Nieprawością nikt się nie utwierdzi, a korzeń prawych się nie poruszy. ⁴ Koroną męża jest dzielna żona, a próchnicą jego kości - bezwstydna. ⁵ Sprawiedliwych zamiary uczciwe, zamysły nieprawych podstępne. ⁶ Słowa niewiernych - zasadzką na cichych*, usta rzetelnych są dla nich ratunkiem. ⁷ Powaleni nieprawi - przepadli, a stoi dom sprawiedliwych. ⁸ Doznaje pochwał człowiek za rozwagę, przewrotny będzie w pogardzie. ⁹ Lepiej być prostym, ale mieć pracę*, niż pysznić się nie mając chleba. ¹⁰ Prawy uznaje potrzeby swych bydląt, a serce nieprawych okrutne. ¹¹ Kto ziemię uprawia, nasyci się chlebem, kto ściga ułudy - z rozumu obrany. ¹² Występny w złu szuka ostoi*, sprawiedliwych korzeń jest bezpieczny*. ¹³ Z winy swych ust nieprawy w potrzasku, mąż prawy uniknie nieszczęścia. ¹⁴ Każdy się syci* owocem swych ust, czyn rąk człowieka odda mu zapłatę. ¹⁵ Głupi uważa swą drogę za słuszną, ale rozważny posłucha rady. ¹⁶ Głupi swój gniew objawia od razu, roztropny ukryje obelgę. ¹⁷ Prawdomówny mówi, co słuszne, a świadek fałszywy - oszustwo. ¹⁸ Nierozważnie mówić - to ranić jak mieczem, a język mądrych - lekarstwem. ¹⁹ Prawdomówny język trwa wieki, a chwilkę - język kłamliwy. ²⁰ W sercu knujących zło - podstęp, u doradzających pokój - radość. ²¹ Nie spotka zło żyjących uczciwie, ale u grzesznych pełno nieszczęścia. ²² Wstrętne dla Pana są usta kłamliwe, lecz w prawdomównych ma upodobanie. ²³ Rozumny swą wiedzę ukrywa*, serce niemądrych głosi głupotę. ²⁴ Ręka gorliwych zdobędzie władzę, a leń pracować musi pod batem. ²⁵ Smutek przygnębia serce człowieka, rozwesela je dobre słowo. ²⁶ Sprawiedliwy od innych* szczęśliwszy, droga niewiernych prowadzi do zguby. ²⁷ Lenistwo nie złowi zwierzyny, ludzka pilność - cennym bogactwem. ²⁸ Na drodze prawości jest życie, kroczenie po niej jest nieśmiertelnością*.
13 ¹ Syn mądry miłuje karcenie*, naśmiewca nie słucha nagany. ² Z owocu swych ust spożywa się dobro, a gwałtem się sycą przewrotni*. ³ Kto ust swych strzeże - ten strzeże życia, kto usta rozwiera - zgubi sam siebie. ⁴ Serce leniwego czeka bez skutku, a pilnych zamiary stale się spełniają. ⁵ Prawy się brzydzi słowem przewrotnym, źle i haniebnie czyni występny*. ⁶ Prawość strzeże dróg niewinnego - a grzeszników powala nieprawość. ⁷ Jeden udaje bogacza - nie mając niczego, [inny] udaje nędzarza - a opływa w dobra. ⁸ Bogactwo okupem za życie człowieka, lecz tyran pogróżek nie słucha*. ⁹ Wesoło błyszczy światło sprawiedliwych, a lampa niewiernych przygasa. ¹⁰ Skutkiem pychy* stale są kłótnie, u szukających rady jest mądrość. ¹¹ Przepadnie bogactwo podstępnie zagarnięte, a krok za krokiem zdobywane - rośnie. ¹² Przewlekłe czekanie jest raną dla duszy, ziszczone pragnienie jest drzewem życia. ¹³ Kto gardzi nakazem, ten szkodę ponosi, nagrodę otrzyma, kto rozkaz szanuje*. ¹⁴ Nauka mądrego jest źródłem życia, by sideł śmierci uniknąć. ¹⁵ Prawdziwy rozum zjednywa życzliwość, droga wiarołomnych niestała. ¹⁶ Roztropny czyni wszystko z rozwagą, a dureń ujawnia głupotę. ¹⁷ Poseł nikczemny wtrąca w niedolę, wierny posłaniec - lekarstwem. ¹⁸ W biedzie jest i hańbie, kto gardzi karnością, we czci zaś - kto strzeże upomnień. ¹⁹ Spełnione pragnienie ukoi duszę, wstrętne głupiemu - od zła się odwrócić. ²⁰ Kto z mądrym przestaje - nabywa mądrości, towarzysz głupców poniesie szkodę. ²¹ Nieszczęście pędzi za grzesznikami, a szczęście nagrodą dla prawych. ²² Mąż dobry zostawi dziedzictwo wnukom, dobrym przypadnie majątek grzeszników. ²³ Świeża uprawa* ubogich da wiele żywności, majątek niszczeje bezprawiem*. ²⁴ Nie kocha syna, kto rózgi żałuje, kto kocha go - w porę go karci. ²⁵ Mąż prawy ma w bród pożywienia, żołądek niewiernych głód cierpi.
14 ¹ Najmędrsza z niewiast* dom sobie buduje, własnoręcznie go niszczy głupota. ² W prawości żyje, kto boi się Pana, człowiek dróg krętych Nim gardzi*. ³ W ustach głupiego rózga na jego pychę, a wargi mądrych osłonią ich samych. ⁴ Gdzie wołów brakuje - tam żłób jest pusty, dzięki mocy wołów plon jest obfity. ⁵ Prawdomówny świadek nie kłamie, kłamstwa szerzy świadek fałszywy. ⁶ Szyderca próżno szuka mądrości, rozumny łatwo nabędzie wiedzę. ⁷ Od człowieka głupiego się odsuń: rozumnych warg tam nie znajdziesz. ⁸ Mądrością rozumnego - poznanie swej drogi, zwodzenie siebie - głupotą niemądrych. ⁹ Głupców zwodzi występek*, u sprawiedliwych jest łaska. ¹⁰ Serce zna własną swą gorycz, obcy nie dzieli jego radości. ¹¹ Rozwali się dom niewiernych, a prawych namiot zakwitnie. ¹² Jest droga, co komuś zdaje się słuszną, lecz w końcu prowadzi do zguby*. ¹³ Serce się smuci i w śmiechu, a boleść jest końcem radości. ¹⁴ Niewierne serce z postępków swych rade, jak z czynów swoich* człowiek uczciwy. ¹⁵ Wszystko, co mówią, przyjmuje niemądry, a człowiek rozumny na kroki swe zważa*. ¹⁶ Mądry się boi, od złego ucieka, a głupi się unosi, czuje się pewnym. ¹⁷ Człowiek porywczy popełnia głupstwa, a przebiegły jest znienawidzony. ¹⁸ Udziałem łatwowiernych - głupota, umiejętność wieńczy rozumnych*. ¹⁹ Przed dobrymi źli chylą czoła, a występni u bram sprawiedliwego. ²⁰ Ubogi niemiły nawet najbliższemu, a bogacz ma wielu przyjaciół. ²¹ Kto bliźnim gardzi - ten grzeszy, szczęśliwy - kto z biednym współczuje*. ²² Czyż ci, co knują zło, nie błądzą? Miłość i wierność dla tych, co mają dobre zamiary. ²³ Każdy trud przynosi zyski, gadulstwo - jedynie biedę. ²⁴ Umiejętność jest wieńcem mądrych, koroną niemądrych - głupota. ²⁵ Świadek prawdomówny ratuje ludzi, oszustwo rozszerza kłamstwa. ²⁶ W bojaźni Pana jest pewna nadzieja, dla synów swoich jest On ucieczką. ²⁷ źródłem życia jest bojaźń Pańska, by sideł śmierci uniknąć. ²⁸ Chwała to króla, gdy naród liczny, ubytek ludu - to zguba władcy. ²⁹ Łagodny - w rozwagę bogaty, porywczy ujawnia głupotę. ³⁰ Życiem dla ciała jest serce spokojne, próchnieniem kości jest namiętność. ³¹ Kto ciemięży ubogiego, lży jego Stwórcę, czci Go ten, kto się nad biednym lituje*. ³² Przez złość swoją runął niewierny, a prawy przy śmierci bezpieczny*. ³³ W sercu rozumnym jest mądrość, i pośród głupców powinna być znana. ³⁴ Sprawiedliwość wywyższa naród, a czyn haniebny pomniejsza narody. ³⁵ Rozsądnemu słudze król jest przychylny, a gniew budzi [sługa] bezecny.
15 ¹ Odpowiedź łagodna uśmierza zapalczywość, słowo raniące pobudza do gniewu. ² Z ust mądrych ludzi wiedza się sączy, usta niemądrych zioną głupotą. ³ Na każdym miejscu są oczy Pańskie: dobrych i złych wypatrują. ⁴ Drzewem życia jest język łagodny, złamaniem na duchu - przewrotny. ⁵ Głupi pogardza napomnieniem ojca, kto rad przestrzega - mądrzeje. ⁶ W domu prawego wielki dostatek, a w zyskach grzesznika niepokój. ⁷ Wargi mądrego szerzą mądrość, lecz serce głupich niestałe. ⁸ Ofiara występnych obrzydła dla Pana, upodobaniem Jego są modły uczciwych*. ⁹ Droga grzesznika obrzydła dla Pana, kocha On miłośnika prawości. ¹⁰ Dla odstępcy od drogi surowa jest kara*, kto karcenia nie znosi, ten umrze. ¹¹ Szeol i Otchłań są jawne dla Pana, o ileż bardziej serca synów ludzkich. ¹² Szyderca nie lubi upomnień, do ludzi mądrych nie chodzi. ¹³ Serce radosne twarz rozwesela, gdy smutek w sercu, i duch przygnębiony. ¹⁴ Serce rozważne szuka mądrości, usta niemądrych sycą się głupotą. ¹⁵ Wszystkie dni są złe dla nieszczęśliwego, serce szczęśliwe to uczta wieczysta. ¹⁶ Lepiej mieć mało - z bojaźnią Pańską, niż z niepokojem - wielkie bogactwo*. ¹⁷ Lepsze jest trochę jarzyn z miłością, niż tłusty wół z nienawiścią. ¹⁸ Człowiek gniewliwy wznieca kłótnie, a cierpliwy spory łagodzi. ¹⁹ Jak żywopłot z ciernia, tak droga leniwych, ścieżka uczciwych jest wyrównana. ²⁰ Mądry syn radością ojca, a matką gardzi syn głupi. ²¹ Niemądry głupotą się cieszy, rozumny idzie prawą drogą. ²² Brak rady unicestwia zamiary*, udają się one, gdzie wielu doradców. ²³ Odpowiedź ust własnych cieszy człowieka, jak miłe jest zdanie stosowne! ²⁴ Dla mądrego droga życia - w górę, by uniknąć Szeolu, co w dole*. ²⁵ Pan rozwala dom pysznych, a miedzę wdowy utwierdza. ²⁶ Obrzydłe są Panu złe plany, lecz dobre słowa są czyste. ²⁷ Burzy się dom przez zyski nieprawe, żyć będzie, kto darów* nie znosi. ²⁸ Prawe serce rozważa odpowiedź*, złością buchają usta występnych. ²⁹ Od nieprawych jest Pan daleko, modlitwy prawych On słyszy. ³⁰ Jasne oczy radują serce, radosna nowina odświeża kości. ³¹ Ucho posłuszne zbawiennej radzie pomiędzy mędrcami przebywa. ³² Odrzucić wskazówki - to sobą pogardzić, zdobywa się mądrość - słuchaniem uwag. ³³ Bojaźń Pańska jest szkołą mądrości, pokora poprzedza sławę.
16 ¹ Człowiecze są zamysły serca, odpowiedź języka od Pana*. ² W oczach człowieka czyste* są wszystkie jego drogi, lecz Pan osądza duchy. ³ Powierz Panu swe dzieło, a spełnią się twoje zamiary. ⁴ Wszystko celowo uczynił Pan, także grzesznika na dzień nieszczęścia*. ⁵ Obrzydłe Panu serce wyniosłe, z pewnością karania nie ujdzie*. ⁶ Miłość i wierność gładzą winę, bojaźń Pańska ze złych dróg sprowadza. ⁷ Gdy drogi człowieka są miłe Panu, pojedna On z nim nawet wrogów. ⁸ Lepiej mieć mało żyjąc sprawiedliwie, niż niegodziwie mieć wielkie zyski. ⁹ Serce człowieka obmyśla drogę, lecz Pan utwierdza kroki. ¹⁰ Na wargach królewskich wyrocznia: jego usta w sądzie nie błądzą*. ¹¹ Waga i szala to sprawa* Pana, Jego dzieło - ciężarki we worku. ¹² Obrzydłe królom działanie nieprawe, bo tron się opiera na sprawiedliwości. ¹³ Prawe usta królowi są miłe, uczciwie mówiących on kocha. ¹⁴ Gniew króla to zwiastun śmierci, uśmierzy go człowiek rozumny. ¹⁵ W pogodnym obliczu króla jest życie, jego łaska jak chmura deszczowa na wiosnę. ¹⁶ Raczej mądrość nabywać niż złoto, lepiej mieć rozum - niż srebro. ¹⁷ Unikać złego - to droga prawych, chroni życie, kto czuwa nad drogą. ¹⁸ Przed porażką - wyniosłość, duch pyszny poprzedza upadek. ¹⁹ Lepiej być skromnym pośród pokornych, niż łupy dzielić z pysznymi. ²⁰ Znajdzie szczęście - kto zważa na przykazanie, kto Panu zaufał - szczęśliwy. ²¹ Kto sercem* mądry, zwie się rozumnym, a słodycz warg wiedzę pomnoży. ²² Rozum źródłem życia dla tych, co go mają, głupota - karą dla niemądrych. ²³ Od serca mądrego i usta mądrzeją, przezorność na wargach się mnoży. ²⁴ Dobre słowa są plastrem miodu, słodyczą dla gardła, lekiem dla ciała. ²⁵ Jest droga, co komuś zdaje się słuszna, a w końcu prowadzi do zguby*. ²⁶ Głód robotnika pracuje dla niego, bo przymuszają go usta*. ²⁷ Człowiek nieprawy zło gotuje, i ogień mu płonie na wargach. ²⁸ Człowiek podstępny wznieca kłótnie, plotkarz poróżnia przyjaciół. ²⁹ Gwałtownik zwodzi bliźniego, prowadzi na drogę niedobrą. ³⁰ Kto oczy zamyka, podstęp obmyśla*, kto wargi zaciska, dokonał zbrodni. ³¹ Siwy włos ozdobną koroną: na drodze prawości się znajdzie. ³² Cierpliwy jest lepszy niż mocny, opanowany - od zdobywcy grodu. ³³ We fałdy sukni wrzuca się losy*, ale Pan sam rozstrzyga.
17 ¹ Lepszy jest suchy kęs chleba w spokoju niż dom pełen biesiad kłótliwych. ² Sługa rozumny weźmie górę nad bezecnym synem i z braćmi posiądzie dziedzictwo. ³ Dla srebra - tygiel, dla złota - piec, a dla serc probierzem jest Pan. ⁴ Nikczemnik zważa na wargi nieprawe, oszust słucha języka przewrotnych. ⁵ Kto drwi z ubogiego, znieważa jego Stwórcę, kto cieszy się z klęski, nie ujdzie karania. ⁶ Koroną starców - synowie synów, a chlubą synów - ojcowie. ⁷ Nie przystoi głupcowi mowa wytworna, tym mniej możnemu - warga kłamliwa. ⁸ Dla dającego - dar kamieniem szczęścia*: gdziekolwiek się zwróci, ma powodzenie. ⁹ Kto szuka miłości, cudzy błąd tai*; kto sprawę rozgłasza, poróżnia przyjaciół. ¹⁰ Nagana głębiej działa na mądrego niżeli na głupiego sto batów. ¹¹ Zły szuka jedynie buntu, lecz zwiastun nieszczęścia będzie mu posłany. ¹² Raczej spotkać niedźwiedzicę, co straciła małe, niżeli głupiego z jego głupotą. ¹³ Kto złem za dobre odpłaca, temu zło nie ustąpi z domu. ¹⁴ Kłótnię zaczynać to dać upust wodzie, nim spór wybuchnie - uciekaj! ¹⁵ Kto uwalnia łotra i kto skazuje niewinnych: Pan do obu czuje odrazę. ¹⁶ Po cóż pieniądze w ręku głupiego? Brak mu rozumu, by nabyć mądrości. ¹⁷ Przyjaciel kocha w każdym czasie, a bratem się staje w nieszczęściu*. ¹⁸ Niemądry jest ten, kto daje porękę i kto przysięgą ręczy za bliźniego. ¹⁹ Kto lubi kłótnie, grzech lubi, kto podwyższa bramę*, szuka zagłady. ²⁰ Szczęścia nie zazna serce przewrotne, w zło wpada - kto przewrotny w języku. ²¹ Kto zrodził głupca*, wiele ma zmartwień, nie cieszy się ojciec nicponia. ²² Radość serca wychodzi na zdrowie, duch przygnębiony wysusza kości. ²³ Niegodziwiec dar bierze z zanadrza, by ścieżki prawa naginać*. ²⁴ Przed rozumnego obliczem jest mądrość, lecz oczy głupiego na krańcach ziemi*. ²⁵ Zmartwieniem ojca syn niemądry, goryczą - swej rodzicielki. ²⁶ Dla sprawiedliwego i kara grzywny niedobra, zbić rózgą zacnego to przeciw prawości*. ²⁷ Rozsądek posiadł, kto w słowach oszczędny, kto spokojnego ducha - roztropny. ²⁸ I głupi, gdy milczy, wydaje się mądrym, kto wargi zamyka - bezpieczny.
18 ¹ Za żądzą idzie* odludek i z każdą radą wojuje. ² Głupi nie lubi się zastanawiać, lecz tylko swe zdanie przedstawić. ³ W ślad za występnym idzie pogarda, wraz z godnym pogardy - hańba. ⁴ Słowa ust ludzkich są wodą głęboką, potokiem obfitym jest źródło mądrości. ⁵ Niedobrze winnego popierać, krzywdząc prawego w sądzie*. ⁶ Wargi głupiego prowadzą do kłótni, jego usta wołają o razy. ⁷ Usta głupiego są jego zgubą, a wargi - pułapką na jego życie. ⁸ Słowa donosiciela są jak smaczne kąski: zapadają do głębi wnętrzności. ⁹ Nawet ten, kto w pracy opieszały, jest bratem niszczyciela. ¹⁰ Potężną twierdzą jest imię Pana, tam prawy się schroni. ¹¹ Majętność bogacza jest mocną warownią, murem wysokim w jego mniemaniu. ¹² Przed upadkiem serce ludzkie się wynosi, lecz pokora poprzedza sławę. ¹³ Odpowiedzieć, nim się wysłucha, uchodzi za głupotę i hańbę. ¹⁴ Duch ludzki zniesie chorobę, lecz złamanego ducha któż dźwignie? ¹⁵ Serce rozumne zdobywa wiedzę, a ucho mądrych dąży do wiedzy. ¹⁶ Dar człowieka toruje mu drogę* i do możnych go prowadzi. ¹⁷ Pierwszy ma rację w swej sprawie, lecz przyjdzie przeciwnik i poprawi go*. ¹⁸ Losem łagodzi się spory i rozstrzyga pomiędzy możnymi*. ¹⁹ Brat obrażony - trudniejszy do zdobycia niż miasto warowne, a kłótnie - jak zawory w twierdzy*. ²⁰ Owocem ust nasyci człowiek wnętrze, pożywi się plonami swych warg. ²¹ Życie i śmierć są w mocy języka, [jak] kto go lubi [używać], tak i spożyje zeń owoc. ²² Kto znalazł żonę - dobro znalazł i zyskał łaskę u Pana*. ²³ Płaczliwie prosi ubogi, a bogacz twardo go zbywa. ²⁴ Na bliźnich polegać - to siebie zgubić, czasem przyjaciel przylgnie nad brata.
19 ¹ Więcej wart biedak, co żyje uczciwie, niż głupiec o ustach kłamliwych. ² I gorliwość niedobra przy braku rozwagi, błądzi, kto biegnie za prędko. ³ Głupota człowieka niszczy mu drogę, a serce na Pana się gniewa. ⁴ Bogactwo zyskuje wielu przyjaciół, biednego opuszcza najbliższy. ⁵ Fałszywy świadek nie ujdzie karania, kto kłamstwem oddycha, nie zdoła się wymknąć. ⁶ Wielu schlebia możnemu, każdy jest bliski temu, kto daje. ⁷ Biedaka* wszyscy bracia nie lubią, tym bardziej najbliżsi stronią od niego; on szuka słów - ale ich nie ma. ⁸ Kto nabywa mądrość - ten siebie kocha, kto strzeże rozwagi - ten dobro zdobędzie*. ⁹ Fałszywy świadek nie ujdzie karania, zginie - kto kłamstwem oddycha*. ¹⁰ Nie przystoi głupiemu opływać w rozkosze, tym bardziej słudze - kierować panami. ¹¹ Rozważny człowiek nad gniewem panuje, a chwałą jego - zapomnienie uraz*. ¹² Jak ryk lwa, tak zagniewanie króla, jego życzliwość jak rosa na trawie. ¹³ Strapieniem dla ojca - syn głupi, a rynną wciąż cieknącą - kłótliwa kobieta. ¹⁴ Dom i bogactwo dziedzictwem po przodkach, lecz żona rozsądna darem od Pana. ¹⁵ Lenistwo pogrąża w ospałość, głód cierpi dusza niedbała. ¹⁶ Strzec przykazań to chronić swe życie, kto gardzi powagą*, zginie. ¹⁷ Pożycza [samemu] Panu - kto dla biednych życzliwy, za dobrodziejstwo On mu nagrodzi. ¹⁸ Ćwicz syna, dopóki jest nadzieja, nie unoś się aż do skrzywdzenia go. ¹⁹ Za mocny gniew należy się grzywna, a chcąc go wyrwać, jeszcze go wzmożesz*. ²⁰ Posłuchaj rady, przyjmij naukę, abyś był mądry w przyszłości. ²¹ Wiele zamierzeń jest w sercu człowieka, lecz wola Pana się ziści. ²² Bezczynność człowieka jest jego wyrzutem, od nierzetelnego lepszy jest ubogi*. ²³ Bojaźń Pańska prowadzi do życia: klęska nawiedzi tego, kto lubi spać długo*. ²⁴ Leniwy wyciągnie rękę do misy*, ale do ust jej nie doprowadzi. ²⁵ Zbij szydercę - a prosty zmądrzeje, upomnij mądrego - a nabędzie karności. ²⁶ Kto ojca znieważa, a matkę wypędza, jest synem bezecnym, zhańbionym. ²⁷ Zaprzestań, synu słuchać pouczeń, a zbłądzisz bez słów rozsądku. ²⁸ Świadek bezecny drwi sobie z prawości, usta występne grzech pożerają. ²⁹ Dla szyderców gotowe są baty, a chłosta na plecy głupiego.
20 ¹ Szydercą jest wino, swarliwą - sycera, każdy, kto tutaj błądzi, niemądry. ² Jak ryk lwa - tak zapalczywość króla, kto go rozgniewa, życie naraża. ³ Zaprzestać sporu - zaszczytem dla męża, bo każdy, kto głupi, wybucha. ⁴ Nie pracuje leniwy w jesieni, więc w żniwa darmo szuka plonu. ⁵ Głęboką wodą plan w sercu człowieka, czerpie z niej człowiek przemyślny. ⁶ Dobrocią swą chełpi się wielu, lecz męża pewnego któż znajdzie? ⁷ Sprawiedliwy w prawości swej żyje, szczęśliwe po nim są dzieci. ⁸ Gdy król zasiada na tronie sędziowskim - wszelkie zło rozprasza spojrzeniem*. ⁹ Kto powie: «Ustrzegłem czystości serca, wolny jestem od grzechu»?* ¹⁰ Dwojakie ciężarki i miara podwójna - obydwu Pan nie znosi. ¹¹ Już chłopca można poznać po zachowaniu, czy prawe i czyste będą jego czyny. ¹² I ucho, co słyszy, i oko, co widzi, oba są dziełem Pana. ¹³ Nie kochaj spania, byś nie zubożał, miej oczy otwarte - nasycisz się chlebem. ¹⁴ «Marne, marne», krzyczy nabywca, lecz po odejściu [z nabytku] się chwali. ¹⁵ Jest złoto i obfitość pereł, lecz wargi rozumne - to rzecz drogocenna. ¹⁶ Zabierz mu suknię, bo ręczy za obcych, za nieznajomego - weź zastaw! ¹⁷ Chleb oszustwa miły jest człowiekowi, lecz potem usta napełni kamieniem. ¹⁸ Na radzie ustalisz plany, wojnę prowadź roztropnie. ¹⁹ Obmówca wyjawia sekrety, zatem nie obcuj z gadułą! ²⁰ Temu, kto ojcu i matce złorzeczy, w noc ciemną lampa zagaśnie. ²¹ Dziedzictwo w początku pospiesznie zgarnięte na końcu jest bez błogosławieństwa. ²² Nie mów: «Za zło się odpłacę». Zdaj się na Pana: On cię wybawi. ²³ Wstrętne dla Pana dwojakie ciężarki, i waga fałszywa - niedobra*. ²⁴ Pan kieruje krokami człowieka, jakżeby człowiek pojął własną drogę? ²⁵ Pułapką ludzi - pochopne: «Dar [Bogu]», a namyślają się dopiero po ślubach. ²⁶ Król mądry rozpędza zbrodniarzy i koło* na nich sporządza. ²⁷ Lampą Pańską jest duch człowieka: on głębię wnętrza przenika. ²⁸ Łaskawość i stałość są strażą króla, tron oparty jest na łaskawości. ²⁹ Rozmach jest chlubą młodzieży, ozdobą starców - siwizna. ³⁰ Pręgi, rany leczą zło, a razy - głębie wnętrzności.
21 ¹ Serce króla w ręku Pana jak płynąca woda, On zwraca je, dokąd [sam] chce. ² Każdego droga zdaje mu się prawa, lecz Pan osądza* serca. ³ Postępowanie uczciwe i prawe milsze Panu niż krwawa ofiara*. ⁴ Dumne oczy i serce nadęte, [ta] pochodnia występnych jest grzechem*. ⁵ Zamiary pracowitego [przynoszą] zysk, a wszystkich śpieszących się - biedę. ⁶ Gromadzenie skarbów językiem kłamliwym, to wiatr ścigany - szukanie śmierci. ⁷ Przemoc występnych porwie ich samych, bo nie chcą strzec prawości. ⁸ Kręta droga zbrodniarza, niewinny działa z prawością. ⁹ Lepsze mieszkanie w kącie dachu* niż żona swarliwa i dom obszerny*. ¹⁰ Dusza grzesznika pożąda zła, w jego oczach bliźni nie znajduje łaski. ¹¹ Gdy karzą szydercę, mądrzeje prostaczek, gdy uczą mądrego, on wiedzę zdobywa. ¹² Sprawiedliwy [Bóg] myśli o domu zbrodniarza, w nieszczęście wtrąca nieprawych*. ¹³ Kto uszy zatyka na krzyk ubogiego, sam będzie wołał bez skutku. ¹⁴ Dar potajemny uśmierza gniew, a złość największą - podarek w zanadrzu. ¹⁵ Cieszy się prawy z czynów uczciwych, są one postrachem dla ludzi nieprawych. ¹⁶ Kto zbacza z drogi rozwagi, odpocznie w towarzystwie cieni*. ¹⁷ Popada w nędzę, kto lubi hulanki, nie wzbogaci się, kto lubi oliwę i wino*. ¹⁸ Okupem prawego - odstępca, niewierny - zamiast prawego*. ¹⁹ Lepiej mieszkać w pustyni niż z żoną kłótliwą, mrukliwą. ²⁰ Cenny skarb i oliwa w domu mądrego, a głupiec je marnotrawi. ²¹ Kto szuka prawości, dobroci, ten znajdzie życie, <powodzenie> i chwałę. ²² Mądry się wdarł do miasta siłaczy i zniszczył moc, której ufali. ²³ Strzegąc swych ust i języka, chroni się życie przed uciskami. ²⁴ Pyszałek, samochwał: nazywany szydercą działa z nadmiaru swej pychy. ²⁵ Pragnienie uśmierca leniucha, bo jego rękom nie chce się pracować. ²⁶ On tylko pożąda dzień cały, a prawy udziela - nie szczędzi. ²⁷ Obrzydła ofiara występnych, tym bardziej złożona w złej myśli. ²⁸ Zginie świadek fałszywy, kto [umie] słuchać, może ciągle mówić. ²⁹ Niewierny ma upór na twarzy, a prawy umacnia swe drogi. ³⁰ Nie ma mądrości ani rozumu, ni rady* przeciwko Panu. ³¹ Na dzień bitwy osiodła się konia, ale zwycięstwo zależy od Pana.
22 ¹ Lepszy szacunek niż wielkie bogactwo, lepsze uznanie niż srebro i złoto. ² Spotykają się* bogacz i nędzarz - Pan obydwu jest Stwórcą. ³ Rozważny zło widzi i odwraca się, nierozważni tam idą - i szkodę ponoszą. ⁴ Owocem pokory jest bojaźń Pańska, bogactwo, szacunek i życie. ⁵ Ciernie, sidła na drodze złoczyńcy, kto życia strzeże, ten od nich jest z dala. ⁶ Wdrażaj chłopca w prawidła jego drogi, a nie zejdzie z niej i w starości. ⁷ Ubogimi kieruje bogaty, sługą wierzyciela jest dłużnik. ⁸ Kto sieje zło, zbiera nieszczęście, kij jego gniewu przepadnie. ⁹ Błogosławiony, czyj wzrok miłosierny, bo chlebem dzieli się z biednym*. ¹⁰ Przepędź szydercę, a kłótnia ustąpi, ucichnie zatarg i potwarz. ¹¹ Kto* kocha czystych sercem, kto ma wdzięk na wargach - przyjacielem króla. ¹² Oczy Pana strzegą rozsądku, a niweczą mowy wiarołomcy. ¹³ Leniwy mówi: «Lew jest na drodze: zginę na środku ulicy». ¹⁴ Usta żon cudzych są dołem głębokim: na kogo Pan się gniewa, ten tam wpadnie. ¹⁵ W sercu chłopięcym głupota się mieści, rózga karności wypędzi ją stamtąd. ¹⁶ Uciskać biedaka - to jego bogacić, bogacza wspierać - to wtrącać go w biedę*. ¹⁷ Słowa Mędrców. Nadstaw ucha i słuchaj słów mędrców, nakłoń swe serce ku mojej nauce, ¹⁸ bo dobrze, gdy w sercu je chowasz, gdy stale je widać na twoich wargach. ¹⁹ Byś ufność swą w Panu pokładał, chcę wskazać ci dzisiaj twoją drogę. ²⁰ Czy już nie pisałem tobie trzy* razy [słów pełnych] rad i wskazań, ²¹ by cię nauczyć prawości i prawdy, byś wiernie zdał sprawę temu, kto cię posłał? ²² Nie okradaj nędzarza, ponieważ jest nędzarzem, nie uciskaj w bramie biednego, ²³ bo Pan rzecznikiem ich sprawy, wydrze On życie tym, co ich krzywdzą. ²⁴ Nie wiąż się z człowiekiem gniewliwym, nie obcuj z człowiekiem porywczym, ²⁵ byś do dróg jego nie przywykł i nie zgotował pułapki na swe życie. ²⁶ Nie bądź z tych, co dają porękę, co ręczą za [cudze] długi. ²⁷ Jeżeli nie masz czym zapłacić, po co mają łóżko zabrać spod ciebie? ²⁸ Nie przesuwaj starej miedzy, ustalonej przez twoich przodków*. ²⁹ Widzisz biegłego w swoim zawodzie? Będzie on stał przed obliczem królów*, a nie przed ludźmi prostymi.
23 ¹ Gdy z możnym do stołu usiądziesz, pilnie uważaj, co masz przed sobą; ² nóż sobie przyłóż do gardła, jeśli masz gardło żarłoczne. ³ Nie pożądaj jego przysmaków, bo to pokarm zwodniczy. ⁴ O bogactwo się nie ubiegaj i odstąp od twojej chytrości! ⁵ Gdy utkwisz w nim wzrok - już go nie ma, bo skrzydła sobie przyprawi - jak orzeł, co odlatuje ku niebu. ⁶ Z nieżyczliwym człowiekiem nie ucztuj, nie pożądaj jego przysmaków; ⁷ jak ktoś, kto dogadza apetytowi, tak samo i on [postępuje]. «Jedz i pij!» - mówi do ciebie, a w sercu ci nie jest przychylny. ⁸ Zwrócisz spożyty kawałek, słów miłych użyjesz na próżno. ⁹ Nie mów do uszu głupiego, bo wzgardzi mądrością twej mowy. ¹⁰ Nie przesuwaj prastarej miedzy, na pole sierot nie wstępuj, ¹¹ bo mocny jest ich Obrońca*, przeciw tobie ich sprawę obróci. ¹² Do pouczeń serce swe nakłoń, do mądrych słów - swoje uszy! ¹³ Karcenia chłopcu nie żałuj, gdy rózgą uderzysz - nie umrze. ¹⁴ Ty go uderzysz rózgą, a od Szeolu zachowasz mu duszę. ¹⁵ Synu, gdy mądre twe serce, i własne me serce się cieszy; ¹⁶ moje wnętrze* także się weseli, gdy usta twe mówią, co słuszne. ¹⁷ Niech twoje serce nie zazdrości grzesznikom, lecz zabiega tylko o bojaźń Pańską: ¹⁸ gdyż przyszłe życie istnieje*, nie zawiedzie cię twoja nadzieja. ¹⁹ Słuchaj, mój synu - bądź dobry, prostą drogą prowadź twe serce, ²⁰ nie bądź z tych, co winu hołdują lub mięsem się lubią obżerać; ²¹ bo pijak i żarłok jest w nędzy, ospałość chodzi w łachmanach. ²² Słuchaj ojca, który cię zrodził, i nie gardź twą matką, staruszką! ²³ Nie sprzedawaj - nabywaj prawdę, mądrość, karność, rozwagę! ²⁴ Raduje się ojciec prawego, kto zrodził mądrego, się cieszy; ²⁵ niech się weselą twój ojciec i matka, twa rodzicielka niech będzie szczęśliwa. ²⁶ Synu, daj mi swe serce, dróg moich niech strzegą twe oczy, ²⁷ bo dołem głębokim jest nierządnica, a ciasną studnią jest obca niewiasta, ²⁸ czatuje jakby rozbójnik, pomnaża niewiernych w narodzie. ²⁹ * U kogo «Ach!», u kogo «Biada!», u kogo swary, u kogo żale, u kogo rany bez powodu, u kogo oczy są mętne? ³⁰ U przesiadujących przy winie, u chodzących próbować amfory*. ³¹ Nie patrz na wino, jak się czerwieni, jak pięknie błyszczy w kielichu, jak łatwo płynie [przez gardło]: ³² bo w końcu kąsa jak żmija, swój jad niby wąż wypuszcza; ³³ twoje oczy dostrzegą rzeczy dziwne, a serce twe brednie wypowie. ³⁴ Zdajesz się spać na dnie morza lub spoczywać na szczycie masztu*. ³⁵ «Obili mnie, nic nie poczułem, chłostali, nic nie wiedziałem. Kiedyż się zbudzę? Jeszcze nadal go pragnę...»
24 ¹ Nie zazdrość ludziom nieprawym, nie pragnij ich towarzystwa: ² bo serce ich przemoc obmyśla, ich wargi mówią złośliwie. ³ Dom się buduje mądrością, a roztropnością - umacnia; ⁴ rozsądek napełnia spichlerze wszelkimi dobrami drogimi, miłymi. ⁵ Mąż rozumny jest lepszy niż krzepki, a światły muskularnego przewyższa*; ⁶ bo roztropnie poprowadzisz wojnę; tam zwycięstwo, gdzie wielki doradca*. ⁷ Za wzniosła dla głupca jest mądrość, w bramie on ust nie otworzy. ⁸ Kto zło dokładnie obmyśla, tego zwą wichrzycielem. ⁹ Grzech jest planem głupiego, szyderca jest wstrętny dla ludzi. ¹⁰ Gdyś słaby w dniu nieszczęścia, to bardzo mierna twoja siła. ¹¹ Ratuj wleczonych na śmierć, wstrzymaj rózgi, by nie zabijały*. ¹² Czy powiesz: «Nie wiedziałem tego?» Kto bada serca, ma nie rozumieć? Wie Ten, który dusz dogląda, i według czynów odda każdemu. ¹³ Synu, jedz miód, bo jest dobry, bo plaster miodu jest słodki dla podniebienia. ¹⁴ Podobnie - wiedz - mądrość dla twej duszy, posiądziesz ją - przyszłe życie masz pewne, nie zawiedzie cię twoja nadzieja. ¹⁵ Nie czatuj, grzeszniku, przed domem prawego, nie burz miejsca jego spoczynku, ¹⁶ bo prawy siedmiokroć upadnie i wstanie, a występni w nieszczęściu upadną*. ¹⁷ Nie ciesz się z upadku wroga, nie raduj się w duszy z jego potknięcia, ¹⁸ by Pan widząc to, nie miał ci za złe i gniewu nie odwrócił* od niego. ¹⁹ Nie oburzaj się na złoczyńców, występnym nie zazdrość: ²⁰ bo nie ma przyszłości nieprawy, zagaśnie światło występnych. ²¹ Synu mój, lękaj się Boga i króla, nie łącz się z tymi, co myślą inaczej, ²² bo wnet ich zagłada nastanie. Kto zna upadek obydwu? ²³ I te są od Mędrców. Niedobrze, jeśli ktoś w sądzie stronniczy. ²⁴ Kto mówi przestępcy: «Jesteś niewinny», temu ludy złorzeczą, tego przeklinają narody. ²⁵ Szczęśliwi, którzy karzą [przestępców], spłynie na nich obfite błogosławieństwo. ²⁶ W wargi całuje, kto daje słuszną odpowiedź. ²⁷ Spełnij obowiązki na dworze, wykonuj je pilnie na roli, a potem - i dom wystawisz. ²⁸ Nie oskarżaj bliźniego bezpodstawnie; czy zwodzić chcesz twymi wargami? ²⁹ Nie mów: «Jak mi zrobił, tak ja mu też zrobię, każdemu oddam według jego czynów». ³⁰ Szedłem koło roli próżniaka i koło winnicy głupiego: ³¹ a oto wszystko zarosło pokrzywą, ciernie całą jej powierzchnię pokryły, kamienny mur rozwalony. ³² Skierowałem uwagę, spojrzałem, zobaczyłem i wysnułem naukę: ³³ Trochę snu i trochę drzemania, trochę założenia rąk, aby zasnąć, ³⁴ a przyjdzie na ciebie nędza jak włóczęga i niedostatek jak biedak żebrzący*.
25 ¹ I to są przysłowia Salomona, przepisane przez ludzi króla judzkiego, Ezechiasza. ² Chwałą Bożą - rzecz taić, chwałą królów - rzecz badać. ³ Wysokość niebios i głębia podziemia, i serca królów są niezbadane. ⁴ Odłącz żużel od srebra, a rozbłyśnie złotnikowi naczynie: ⁵ nieprawego* usuń sprzed króla, a sprawiedliwość jego tron umocni. ⁶ Nie bądź wyniosły u króla, nie stawaj na miejscu wielmożów! ⁷ Niech raczej ci rzekną: «Posuń się wyżej!» niżby cię mieli poniżyć przed możnym*. Co oczy twoje spostrzegły, ⁸ nie podawaj szybko do sądu, bo co zrobisz w końcu, jeżeli zawstydzi cię bliźni?* ⁹ Swój spór z bliźnim załatw polubownie, lecz cudzych tajemnic nie zdradzaj, ¹⁰ by słuchający ciebie nie zganił i nie przylgnęła do ciebie niesława*. ¹¹ Złote jabłka na sprzętach ze srebra - to słowo mówione w czasie właściwym. ¹² Złota obrączka, kolia ze szczerego złota - wskazówka mądrego dla uszu uważnych. ¹³ Czym jest chłód śniegu w dzień żniwa, tym wierny zleceniu posłaniec: bo ducha panu orzeźwia. ¹⁴ Chmury i wicher bez deszczu: kto chwali się darem kłamanym. ¹⁵ Cierpliwość ugnie zwierzchnika, a język łagodny złamie kości*. ¹⁶ Znalazłeś miód - tyle zjedz, ile trzeba, byś się objadłszy nie zwrócił. ¹⁷ Stawaj rzadko w domu sąsiada, by nie miał cię dość i nie nabrał wstrętu. ¹⁸ Maczugą, mieczem, ostrą strzałą - fałszywy świadek przeciw bliźniemu. ¹⁹ Czym ząb zepsuty i noga chwiejna, tym jest w dniu klęski nadzieja w niewiernym. ²⁰ Jak płaszcz zdejmować w dzień mroźny lub ocet wylewać na ług, tak pieśni śpiewać znękanym. ²¹ Gdy wróg twój łaknie, nakarm go chlebem, gdy pragnie, napój go wodą - ²² żar ognia zgromadzisz na nim*, a Pan ci za to zapłaci. ²³ Północny wiatr sprowadzi deszcz, a język obmówcy - gniew na twarzach. ²⁴ Lepsze mieszkanie w kącie dachu niż żona swarliwa i dom obszerny*. ²⁵ Jak zimna woda na gardło spragnione, tak dobre wieści z dalekiej krainy. ²⁶ źródłem zmąconym i studnią zniszczoną jest prawy, co przed występnym się chwieje*. ²⁷ Niedobrze za wiele jeść miodu: a gardzenie wyniosłością jest zaszczytne*. ²⁸ Miastem odkrytym, bez murów, jest człowiek nieopanowany.
26 ¹ Jak śnieg w lecie, deszcz we żniwa, tak cześć nie przystoi głupiemu. ² Jak ptak, co ucieka, wróbel, co leci, tak niesłuszne przekleństwo - bez skutku*. ³ Na konia - bicz, na osła - wędzidło, a kij na plecy głupiego. ⁴ * Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty, byś nie stał się jemu podobnym. ⁵ Głupiemu odpowiadaj według jego głupoty, by nie pomyślał, że mądry. ⁶ Nogi sobie odcina, szkody się nabawi, kto posyła wiadomość przez głupca. ⁷ Jak chwieją się nogi chromego, tak w ustach głupiego przysłowie. ⁸ Jak kamień przywiązać do procy, tak cześć oddawać głupiemu. ⁹ Cierń wpił się w rękę pijaka, a przysłowie - w usta głupców. ¹⁰ Jak łucznik raniący przechodniów, tak ten, kto głupca najmuje lub pijaka-przechodnia. ¹¹ Jak pies do wymiotów powraca*, tak głupi powtarza szaleństwa. ¹² Widziałeś takiego, co mądry w swych oczach? Więcej nadziei w głupim niż w takim. ¹³ Leniwy mówi: «Lwica na drodze, lew jest na miejscach otwartych». ¹⁴ Kręcą się drzwi na zawiasach, a człowiek leniwy na łóżku. ¹⁵ Wyciągnął leniwy swą rękę do misy, trudno mu ją do ust doprowadzić. ¹⁶ Leniwy ma się za mądrzejszego niż siedmiu, co odpowiada rozumnie. ¹⁷ Chwyta za uszy* psa, który biegnie - kto w cudze spory się miesza. ¹⁸ Jak ten, co rzuca bezmyślnie strzały, oszczepy i śmierć - ¹⁹ tak człowiek, co zwodzi bliźniego i mówi: «To tylko dla żartu». ²⁰ Bez drew zagaśnie ognisko, bez donosiciela spór zniknie. ²¹ Węgiel dla żaru, drwa dla ognia - a człowiek kłótliwy - do wzniecania sporu. ²² Słowa donosiciela są jak przysmaki: zapadają do głębi wnętrzności. ²³ Czym na garnku glinianym srebrna polewa, tym wargi palące, a w sercu zło*. ²⁴ Ustami wróg zwodzi - a w sercu kryje podstęp*. ²⁵ Nie ufaj miłemu głosowi, gdyż siedem ohyd ma w sercu; ²⁶ choć się zatai nienawiść podstępnie, to złość się wyda na zgromadzeniu. ²⁷ Kto kopie dół - weń wpada, a kamień wraca na tego, co go toczy. ²⁸ Fałszywy język nie znosi skrzywdzonych*, usta przymilne powodem zguby.
27 ¹ Nie chwal się dniem jutrzejszym, bo nie wiesz, co dzień ci przyniesie*. ² Niech inny cię chwali - nie twe własne usta, ktoś obcy - nie własne twe wargi. ³ Ciężki jest kamień i piasek nie lekki, gniew głupiego cięższy od obu. ⁴ Gwałtowny jest gniew, zapalczywość - nieubłagana, a kto się ostoi przed zazdrością? ⁵ Lepsza jest jawna nagana niż miłość tajona. ⁶ Razy przyjaciela - [znakiem] wierności*, pocałunki wroga - zwodnicze. ⁷ Kto syty - depcze po miodzie, głodnemu i gorycz jest słodka. ⁸ Jak ptak, co uciekł z gniazda, tak człowiek, co uciekł z ojczyzny. ⁹ Olejki, pachnidło - serce radują i dobre słowo przyjaciela, dzięki radzie z duszy*. ¹⁰ Nie gardź swoim i ojca przyjacielem, a w dniu klęski nie chodź do brata, bo lepszy sąsiad bliski niż brat daleki. ¹¹ Bądź mądry, synu, rozwesel me serce, a tym, co lżą mnie, odpowiem. ¹² Rozważny zło widzi i kryje się, nierozważni tam idą i szkodę ponoszą. ¹³ Zabierz mu suknię, bo ręczy za obcego, za nieznajomych - weź zastaw! ¹⁴ Kto rankiem głośno błogosławi bliźniego, policzą mu to za przekleństwo*. ¹⁵ Rynna ciekąca stale w dzień dżdżysty, podobna do żony swarliwej. ¹⁶ Kto chce ją wstrzymać, ten wiatr wstrzymuje lub zbiera oliwę do ręki. ¹⁷ Żelazo żelazem się ostrzy, a człowiek urabia charakter bliźniego*. ¹⁸ Stróż drzewa figowego - spożywa jego owoc, czujny o pana - doznaje szacunku. ¹⁹ Oblicze odbija się w wodzie, a w sercu odbija się człowiek*. ²⁰ Szeol i zatrata niesyte, niesyte i oczy człowieka. ²¹ Czym dla srebra - tygiel, dla złota - piec, tym dla człowieka - pochwała*. ²² Choć stłuczesz głupiego w moździerzu tłuczkiem - razem z ziarnami - głupota go nie opuści. ²³ * Troszcz się o potrzeby zwierząt, zwracaj uwagę na trzodę; ²⁴ nie trwa na wieki bogactwo, ani na pokolenia - korona. ²⁵ Wyrosła trawa, pojawia się potraw, zbierze się górskie siano: ²⁶ owce na suknie dla ciebie, a kozły, by za pole zapłacić; ²⁷ dość mleka koziego, byś siebie utrzymał, <utrzymał swój dom> i wyżywił swoje służące.
28 ¹ Ucieka występny, choć go nikt nie goni, lecz prawy jest ufny jak młody lew. ² Przez zbrodnie kraju wielu jest władców, lecz ktoś mądry i roztropny trwały ład zapewni. ³ Występny, co biednych uciska, jest jak ulewa, co chleba nie daje. ⁴ Kto gardzi Prawem, chwali grzesznika, kto strzeże Prawa, jemu przeciwny*. ⁵ źli ludzie nie rozumieją prawości, a którzy szukają Pana, pojmą ją całą. ⁶ Więcej wart biedak, co żyje uczciwie, niż bogacz o drogach krętych. ⁷ Kto Prawa się trzyma, ten mądrym jest synem, przyjaciel rozwiązłych hańbi swego ojca. ⁸ Odsetką i lichwą powiększać majątek - to zbierać dla tych, co miłosierni dla biednych*. ⁹ Kto ucho odwraca, by Prawa nie słyszeć, tego nawet modlitwa jest wstrętna. ¹⁰ Kto prawych sprowadza na drogę występku, i sam też we własny dół wpadnie; dziedzictwem zaś czystych będzie dobro. ¹¹ Mądry jest bogacz w swych oczach, lecz przejrzał go biedak rozumny. ¹² Wielka jest radość, gdy prawi zwyciężą; gdy górą przewrotni, każdy się chowa. ¹³ Nie zazna szczęścia, kto błędy swe ukrywa*; kto je wyznaje, porzuca - ten miłosierdzia dostąpi. ¹⁴ Szczęśliwy mąż, gdy stale trwa w bojaźni*; kto serce zatwardza - wpadnie w nieszczęście. ¹⁵ Lwem ryczącym, zgłodniałym niedźwiedziem jest władca występny nad biednym ludem. ¹⁶ Książę ubogi w rozsądek bogaty jest w zdzierstwo, kto zysków* nieprawych nie znosi, dni swe przedłuża. ¹⁷ Gdy człowiek zmazany krwią ludzką ucieka aż do grobu - niech go nie wstrzymują! ¹⁸ Kto żyje uczciwie - będzie ocalony; kto przewrotnie chodzi dwiema drogami, zapewne na jednej z nich zginie. ¹⁹ Kto ziemią uprawia, nasyci się chlebem; kto ściga ułudę, nasyci się nędzą. ²⁰ Uczciwy cieszy się błogosławieństwem, kto się chce szybko wzbogacić, nie ujdzie kary. ²¹ źle gdy kto się kieruje względami na osobę; człek za kęs chleba popełni przestępstwo. ²² Człowiek o złym oku jest chciwy bogactwa, a nie wie, że bieda przyjdzie na niego. ²³ Kto kogoś strofuje, w końcu łaski znajdzie bardziej niż język, co schlebia. ²⁴ Kto ojca lub matkę ograbia mówiąc: «To nie grzech», jest wspólnikiem zbójcy. ²⁵ Chciwiec spory wywołuje, kto ufa Panu - będzie nasycony. ²⁶ Kto swemu sercu ufa - ten głupi; kto żyje w mądrości - znajdzie ocalenie*. ²⁷ Kto daje ubogim - nie zazna biedy; kto na nich zamyka oczy, zbierze wiele przekleństw. ²⁸ Gdy górą przewrotni - ukrywa się każdy; gdy giną - mnożą się prawi.
29 ¹ Człowiek, mimo upomnień uparty nagle dozna klęski - nie ma dla niego leku. ² Gdy prawi przy władzy - cieszy się naród; naród wzdycha - gdy rządzi występny*. ³ Kto mądrość kocha - ten ojca raduje, kto z nierządnicami przestaje, dobra roztrwoni. ⁴ Król państwo umacnia sprawiedliwością, niszczy je ten, kto podatkami uciska. ⁵ Kto schlebia kłamliwie bliźniemu, na nogi mu sidła zastawia. ⁶ W grzechu złego człowieka - pułapka, prawy raduje się, cieszy. ⁷ Uczciwy rozumie sprawę ubogich, występny nie ma zrozumienia. ⁸ Zuchwali miasto podniecą, a prawi gniew uspokoją. ⁹ Gdy mądry spiera się z głupim, ten krzyczy i śmieje się: nie ma pojednania. ¹⁰ Krwiożercy nienawidzą czystego, uczciwi o jego życie się troszczą. ¹¹ Głupi ujawnia cały swój gniew, mądry go w końcu uśmierza*. ¹² Jeżeli władca zważa na kłamstwa, to wszyscy dworzanie nieprawi. ¹³ Spotyka się biedny z ciemięzcą, Pan obydwu oczy oświeca*. ¹⁴ Król w rządach troskliwy o biednych tron swój umocni na zawsze*. ¹⁵ Rózga i karcenie udziela mądrości; chłopiec pozostawiony sobie jest wstydem dla matki. ¹⁶ Gdy występni się mnożą, to i złości się mnożą, lecz prawi upadek ich ujrzą. ¹⁷ Karć syna: kłopotów ci to zaoszczędzi i pociechą twej duszy się stanie. ¹⁸ Gdy nie ma widzenia*, naród się psuje, szczęśliwy, kto Prawa przestrzega. ¹⁹ Słowami nie poprawi się sługi, bo rozumie, a nie odpowiada. ²⁰ Widziałeś człowieka gadatliwego? Więcej nadziei w głupim niż w takim. ²¹ Kto sługę rozpuści za młodu, ten w końcu z uporem się spotka. ²² Gniewliwy kłótnie wszczyna, zapalczywy mnoży grzechy. ²³ Człowieka poniża jego pycha, pokorny zdobędzie uznanie. ²⁴ Uczestnik kradzieży - wrogiem swej duszy, słysząc* przekleństwa - nie wydaje. ²⁵ Strach przed człowiekiem to sidło, kto ufa Panu, bezpieczny. ²⁶ Wielu szuka względów u władcy, lecz Pan osądzi każdego. ²⁷ Niegodziwiec jest wstrętny dla prawych, dla nieprawych wstrętny jest uczciwy*.
30 ¹ Słowa Agura*, syna Jake z Massa*. Mowa tego człowieka do Itiela*, do Itiela i Ukala. ² Jestem najgłupszy z ludzi, nie mam ludzkiej zdolności, ³ nie nabyłem mądrości, wiedza Świętego mi obca*. ⁴ * Kto wstąpił do nieba i zstąpił? Kto zebrał wiatr w swoje garście? Kto wody owinął płaszczem? Kto krańce ziemi utworzył? Jakie jest jego imię? - A jakie syna? Wiadomo ci może? ⁵ Każde słowo Boga w ogniu wypróbowane, tarczą jest dla tych, co Doń się uciekają. ⁶ Do słów Jego nic nie dodawaj, by cię nie skarał: nie uznał za kłamcę. ⁷ Proszę Cię o dwie rzeczy, nie odmów mi - proszę - nim umrę: ⁸ Kłamstwo i fałsz oddalaj ode mnie, nie dawaj mi bogactwa ni nędzy, żyw mnie chlebem niezbędnym, ⁹ bym syty nie stał się niewiernym, nie rzekł: «A któż jest Pan?» lub z biedy nie począł kraść i imię mego Boga znieważać. ¹⁰ Nie oczerniaj sługi przed panem, by cię nie przeklął, byś nie poniósł kary. ¹¹ Jest plemię, co ojcu złorzeczy i matce nie chce błogosławić. ¹² Jest plemię w swych oczach niewinne, a nie jest obmyte z brudów. ¹³ Jest plemię o wzroku wyniosłym, powieki ma w górę wzniesione. ¹⁴ Jest plemię o zębach jak miecze, o zębach trzonowych jak noże, by wygryźć uciemiężonych z kraju, a spośród ludzi nędzarzy. ¹⁵ Pijawka ma dwie córki: «Przynieś! Przynieś!» Trzy rzeczy są nigdy nie syte, cztery nie mówią: «Dość»: ¹⁶ Szeol, niepłodne łono, ziemia wody niesyta, ogień, co nie mówi: «Dość». ¹⁷ Oko, co ojca wyśmiewa, gardzi posłuchem dla matki - niech kruki nad rzeką wydziobią lub niech je zjedzą orlęta! ¹⁸ Trzech rzeczy pojąć nie mogę, a czterech nie znam: ¹⁹ drogi orła po niebie, drogi węża po skale, drogi okrętu po morzu, drogi mężczyzny u młodej kobiety*. ²⁰ Tak postępuje cudzołożnica: zjadła, obtarła swe usta i rzekła: «Źle nie zrobiłam»*. ²¹ Pod trzema rzeczami drży ziemia i czterech znieść nie może: ²² pod niewolnikiem, gdy królem zostanie; pod głupcem, gdy je do syta; ²³ pod pogardzaną, gdy żoną i panią zostanie; pod sługą - dziedziczką po pani. ²⁴ Są na ziemi cztery istoty małe, lecz najrozumniejsze z mądrych: ²⁵ lud mrówczy, chociaż bez siły, a w lecie nazbiera żywności; ²⁶ góraliki*, lud wprawdzie niemocny, ale w skale mieszkania zakłada; ²⁷ szarańcza, która choć nie ma króla, cała wyrusza w porządku; ²⁸ jaszczurka, co nie da się schwycić rękami, a mieszka w pałacach królewskich. ²⁹ Trzy rzeczy krok mają wspaniały, a cztery chód mają wyniosły: ³⁰ lew najdzielniejszy wśród zwierząt, przed niczym się nie cofa;