18 ¹ Za żądzą idzie* odludek i z każdą radą wojuje. ² Głupi nie lubi się zastanawiać, lecz tylko swe zdanie przedstawić. ³ W ślad za występnym idzie pogarda, wraz z godnym pogardy - hańba. ⁴ Słowa ust ludzkich są wodą głęboką, potokiem obfitym jest źródło mądrości. ⁵ Niedobrze winnego popierać, krzywdząc prawego w sądzie*. ⁶ Wargi głupiego prowadzą do kłótni, jego usta wołają o razy. ⁷ Usta głupiego są jego zgubą, a wargi - pułapką na jego życie. ⁸ Słowa donosiciela są jak smaczne kąski: zapadają do głębi wnętrzności. ⁹ Nawet ten, kto w pracy opieszały, jest bratem niszczyciela. ¹⁰ Potężną twierdzą jest imię Pana, tam prawy się schroni. ¹¹ Majętność bogacza jest mocną warownią, murem wysokim w jego mniemaniu. ¹² Przed upadkiem serce ludzkie się wynosi, lecz pokora poprzedza sławę. ¹³ Odpowiedzieć, nim się wysłucha, uchodzi za głupotę i hańbę. ¹⁴ Duch ludzki zniesie chorobę, lecz złamanego ducha któż dźwignie? ¹⁵ Serce rozumne zdobywa wiedzę, a ucho mądrych dąży do wiedzy. ¹⁶ Dar człowieka toruje mu drogę* i do możnych go prowadzi. ¹⁷ Pierwszy ma rację w swej sprawie, lecz przyjdzie przeciwnik i poprawi go*. ¹⁸ Losem łagodzi się spory i rozstrzyga pomiędzy możnymi*. ¹⁹ Brat obrażony - trudniejszy do zdobycia niż miasto warowne, a kłótnie - jak zawory w twierdzy*. ²⁰ Owocem ust nasyci człowiek wnętrze, pożywi się plonami swych warg. ²¹ Życie i śmierć są w mocy języka, [jak] kto go lubi [używać], tak i spożyje zeń owoc. ²² Kto znalazł żonę - dobro znalazł i zyskał łaskę u Pana*. ²³ Płaczliwie prosi ubogi, a bogacz twardo go zbywa. ²⁴ Na bliźnich polegać - to siebie zgubić, czasem przyjaciel przylgnie nad brata.
19 ¹ Więcej wart biedak, co żyje uczciwie, niż głupiec o ustach kłamliwych. ² I gorliwość niedobra przy braku rozwagi, błądzi, kto biegnie za prędko. ³ Głupota człowieka niszczy mu drogę, a serce na Pana się gniewa. ⁴ Bogactwo zyskuje wielu przyjaciół, biednego opuszcza najbliższy. ⁵ Fałszywy świadek nie ujdzie karania, kto kłamstwem oddycha, nie zdoła się wymknąć. ⁶ Wielu schlebia możnemu, każdy jest bliski temu, kto daje. ⁷ Biedaka* wszyscy bracia nie lubią, tym bardziej najbliżsi stronią od niego; on szuka słów - ale ich nie ma. ⁸ Kto nabywa mądrość - ten siebie kocha, kto strzeże rozwagi - ten dobro zdobędzie*. ⁹ Fałszywy świadek nie ujdzie karania, zginie - kto kłamstwem oddycha*. ¹⁰ Nie przystoi głupiemu opływać w rozkosze, tym bardziej słudze - kierować panami. ¹¹ Rozważny człowiek nad gniewem panuje, a chwałą jego - zapomnienie uraz*. ¹² Jak ryk lwa, tak zagniewanie króla, jego życzliwość jak rosa na trawie. ¹³ Strapieniem dla ojca - syn głupi, a rynną wciąż cieknącą - kłótliwa kobieta. ¹⁴ Dom i bogactwo dziedzictwem po przodkach, lecz żona rozsądna darem od Pana. ¹⁵ Lenistwo pogrąża w ospałość, głód cierpi dusza niedbała. ¹⁶ Strzec przykazań to chronić swe życie, kto gardzi powagą*, zginie. ¹⁷ Pożycza [samemu] Panu - kto dla biednych życzliwy, za dobrodziejstwo On mu nagrodzi. ¹⁸ Ćwicz syna, dopóki jest nadzieja, nie unoś się aż do skrzywdzenia go. ¹⁹ Za mocny gniew należy się grzywna, a chcąc go wyrwać, jeszcze go wzmożesz*. ²⁰ Posłuchaj rady, przyjmij naukę, abyś był mądry w przyszłości. ²¹ Wiele zamierzeń jest w sercu człowieka, lecz wola Pana się ziści. ²² Bezczynność człowieka jest jego wyrzutem, od nierzetelnego lepszy jest ubogi*. ²³ Bojaźń Pańska prowadzi do życia: klęska nawiedzi tego, kto lubi spać długo*. ²⁴ Leniwy wyciągnie rękę do misy*, ale do ust jej nie doprowadzi. ²⁵ Zbij szydercę - a prosty zmądrzeje, upomnij mądrego - a nabędzie karności. ²⁶ Kto ojca znieważa, a matkę wypędza, jest synem bezecnym, zhańbionym. ²⁷ Zaprzestań, synu słuchać pouczeń, a zbłądzisz bez słów rozsądku. ²⁸ Świadek bezecny drwi sobie z prawości, usta występne grzech pożerają. ²⁹ Dla szyderców gotowe są baty, a chłosta na plecy głupiego.
20 ¹ Szydercą jest wino, swarliwą - sycera, każdy, kto tutaj błądzi, niemądry. ² Jak ryk lwa - tak zapalczywość króla, kto go rozgniewa, życie naraża. ³ Zaprzestać sporu - zaszczytem dla męża, bo każdy, kto głupi, wybucha. ⁴ Nie pracuje leniwy w jesieni, więc w żniwa darmo szuka plonu. ⁵ Głęboką wodą plan w sercu człowieka, czerpie z niej człowiek przemyślny. ⁶ Dobrocią swą chełpi się wielu, lecz męża pewnego któż znajdzie? ⁷ Sprawiedliwy w prawości swej żyje, szczęśliwe po nim są dzieci. ⁸ Gdy król zasiada na tronie sędziowskim - wszelkie zło rozprasza spojrzeniem*. ⁹ Kto powie: «Ustrzegłem czystości serca, wolny jestem od grzechu»?* ¹⁰ Dwojakie ciężarki i miara podwójna - obydwu Pan nie znosi. ¹¹ Już chłopca można poznać po zachowaniu, czy prawe i czyste będą jego czyny. ¹² I ucho, co słyszy, i oko, co widzi, oba są dziełem Pana. ¹³ Nie kochaj spania, byś nie zubożał, miej oczy otwarte - nasycisz się chlebem. ¹⁴ «Marne, marne», krzyczy nabywca, lecz po odejściu [z nabytku] się chwali. ¹⁵ Jest złoto i obfitość pereł, lecz wargi rozumne - to rzecz drogocenna. ¹⁶ Zabierz mu suknię, bo ręczy za obcych, za nieznajomego - weź zastaw! ¹⁷ Chleb oszustwa miły jest człowiekowi, lecz potem usta napełni kamieniem. ¹⁸ Na radzie ustalisz plany, wojnę prowadź roztropnie. ¹⁹ Obmówca wyjawia sekrety, zatem nie obcuj z gadułą! ²⁰ Temu, kto ojcu i matce złorzeczy, w noc ciemną lampa zagaśnie. ²¹ Dziedzictwo w początku pospiesznie zgarnięte na końcu jest bez błogosławieństwa. ²² Nie mów: «Za zło się odpłacę». Zdaj się na Pana: On cię wybawi. ²³ Wstrętne dla Pana dwojakie ciężarki, i waga fałszywa - niedobra*. ²⁴ Pan kieruje krokami człowieka, jakżeby człowiek pojął własną drogę? ²⁵ Pułapką ludzi - pochopne: «Dar [Bogu]», a namyślają się dopiero po ślubach. ²⁶ Król mądry rozpędza zbrodniarzy i koło* na nich sporządza. ²⁷ Lampą Pańską jest duch człowieka: on głębię wnętrza przenika. ²⁸ Łaskawość i stałość są strażą króla, tron oparty jest na łaskawości. ²⁹ Rozmach jest chlubą młodzieży, ozdobą starców - siwizna. ³⁰ Pręgi, rany leczą zło, a razy - głębie wnętrzności.
21 ¹ Serce króla w ręku Pana jak płynąca woda, On zwraca je, dokąd [sam] chce. ² Każdego droga zdaje mu się prawa, lecz Pan osądza* serca. ³ Postępowanie uczciwe i prawe milsze Panu niż krwawa ofiara*. ⁴ Dumne oczy i serce nadęte, [ta] pochodnia występnych jest grzechem*. ⁵ Zamiary pracowitego [przynoszą] zysk, a wszystkich śpieszących się - biedę. ⁶ Gromadzenie skarbów językiem kłamliwym, to wiatr ścigany - szukanie śmierci. ⁷ Przemoc występnych porwie ich samych, bo nie chcą strzec prawości. ⁸ Kręta droga zbrodniarza, niewinny działa z prawością. ⁹ Lepsze mieszkanie w kącie dachu* niż żona swarliwa i dom obszerny*. ¹⁰ Dusza grzesznika pożąda zła, w jego oczach bliźni nie znajduje łaski. ¹¹ Gdy karzą szydercę, mądrzeje prostaczek, gdy uczą mądrego, on wiedzę zdobywa. ¹² Sprawiedliwy [Bóg] myśli o domu zbrodniarza, w nieszczęście wtrąca nieprawych*. ¹³ Kto uszy zatyka na krzyk ubogiego, sam będzie wołał bez skutku. ¹⁴ Dar potajemny uśmierza gniew, a złość największą - podarek w zanadrzu. ¹⁵ Cieszy się prawy z czynów uczciwych, są one postrachem dla ludzi nieprawych. ¹⁶ Kto zbacza z drogi rozwagi, odpocznie w towarzystwie cieni*. ¹⁷ Popada w nędzę, kto lubi hulanki, nie wzbogaci się, kto lubi oliwę i wino*. ¹⁸ Okupem prawego - odstępca, niewierny - zamiast prawego*. ¹⁹ Lepiej mieszkać w pustyni niż z żoną kłótliwą, mrukliwą. ²⁰ Cenny skarb i oliwa w domu mądrego, a głupiec je marnotrawi. ²¹ Kto szuka prawości, dobroci, ten znajdzie życie, <powodzenie> i chwałę. ²² Mądry się wdarł do miasta siłaczy i zniszczył moc, której ufali. ²³ Strzegąc swych ust i języka, chroni się życie przed uciskami. ²⁴ Pyszałek, samochwał: nazywany szydercą działa z nadmiaru swej pychy. ²⁵ Pragnienie uśmierca leniucha, bo jego rękom nie chce się pracować. ²⁶ On tylko pożąda dzień cały, a prawy udziela - nie szczędzi. ²⁷ Obrzydła ofiara występnych, tym bardziej złożona w złej myśli. ²⁸ Zginie świadek fałszywy, kto [umie] słuchać, może ciągle mówić. ²⁹ Niewierny ma upór na twarzy, a prawy umacnia swe drogi. ³⁰ Nie ma mądrości ani rozumu, ni rady* przeciwko Panu. ³¹ Na dzień bitwy osiodła się konia, ale zwycięstwo zależy od Pana.
22 ¹ Lepszy szacunek niż wielkie bogactwo, lepsze uznanie niż srebro i złoto. ² Spotykają się* bogacz i nędzarz - Pan obydwu jest Stwórcą. ³ Rozważny zło widzi i odwraca się, nierozważni tam idą - i szkodę ponoszą. ⁴ Owocem pokory jest bojaźń Pańska, bogactwo, szacunek i życie. ⁵ Ciernie, sidła na drodze złoczyńcy, kto życia strzeże, ten od nich jest z dala. ⁶ Wdrażaj chłopca w prawidła jego drogi, a nie zejdzie z niej i w starości. ⁷ Ubogimi kieruje bogaty, sługą wierzyciela jest dłużnik. ⁸ Kto sieje zło, zbiera nieszczęście, kij jego gniewu przepadnie. ⁹ Błogosławiony, czyj wzrok miłosierny, bo chlebem dzieli się z biednym*. ¹⁰ Przepędź szydercę, a kłótnia ustąpi, ucichnie zatarg i potwarz. ¹¹ Kto* kocha czystych sercem, kto ma wdzięk na wargach - przyjacielem króla. ¹² Oczy Pana strzegą rozsądku, a niweczą mowy wiarołomcy. ¹³ Leniwy mówi: «Lew jest na drodze: zginę na środku ulicy». ¹⁴ Usta żon cudzych są dołem głębokim: na kogo Pan się gniewa, ten tam wpadnie. ¹⁵ W sercu chłopięcym głupota się mieści, rózga karności wypędzi ją stamtąd. ¹⁶ Uciskać biedaka - to jego bogacić, bogacza wspierać - to wtrącać go w biedę*.