25 ¹ I to są przysłowia Salomona, przepisane przez ludzi króla judzkiego, Ezechiasza. ² Chwałą Bożą - rzecz taić, chwałą królów - rzecz badać. ³ Wysokość niebios i głębia podziemia, i serca królów są niezbadane. ⁴ Odłącz żużel od srebra, a rozbłyśnie złotnikowi naczynie: ⁵ nieprawego* usuń sprzed króla, a sprawiedliwość jego tron umocni. ⁶ Nie bądź wyniosły u króla, nie stawaj na miejscu wielmożów! ⁷ Niech raczej ci rzekną: «Posuń się wyżej!» niżby cię mieli poniżyć przed możnym*. Co oczy twoje spostrzegły, ⁸ nie podawaj szybko do sądu, bo co zrobisz w końcu, jeżeli zawstydzi cię bliźni?* ⁹ Swój spór z bliźnim załatw polubownie, lecz cudzych tajemnic nie zdradzaj, ¹⁰ by słuchający ciebie nie zganił i nie przylgnęła do ciebie niesława*. ¹¹ Złote jabłka na sprzętach ze srebra - to słowo mówione w czasie właściwym. ¹² Złota obrączka, kolia ze szczerego złota - wskazówka mądrego dla uszu uważnych. ¹³ Czym jest chłód śniegu w dzień żniwa, tym wierny zleceniu posłaniec: bo ducha panu orzeźwia. ¹⁴ Chmury i wicher bez deszczu: kto chwali się darem kłamanym. ¹⁵ Cierpliwość ugnie zwierzchnika, a język łagodny złamie kości*. ¹⁶ Znalazłeś miód - tyle zjedz, ile trzeba, byś się objadłszy nie zwrócił. ¹⁷ Stawaj rzadko w domu sąsiada, by nie miał cię dość i nie nabrał wstrętu. ¹⁸ Maczugą, mieczem, ostrą strzałą - fałszywy świadek przeciw bliźniemu. ¹⁹ Czym ząb zepsuty i noga chwiejna, tym jest w dniu klęski nadzieja w niewiernym. ²⁰ Jak płaszcz zdejmować w dzień mroźny lub ocet wylewać na ług, tak pieśni śpiewać znękanym. ²¹ Gdy wróg twój łaknie, nakarm go chlebem, gdy pragnie, napój go wodą - ²² żar ognia zgromadzisz na nim*, a Pan ci za to zapłaci. ²³ Północny wiatr sprowadzi deszcz, a język obmówcy - gniew na twarzach. ²⁴ Lepsze mieszkanie w kącie dachu niż żona swarliwa i dom obszerny*. ²⁵ Jak zimna woda na gardło spragnione, tak dobre wieści z dalekiej krainy. ²⁶ źródłem zmąconym i studnią zniszczoną jest prawy, co przed występnym się chwieje*. ²⁷ Niedobrze za wiele jeść miodu: a gardzenie wyniosłością jest zaszczytne*. ²⁸ Miastem odkrytym, bez murów, jest człowiek nieopanowany.
26 ¹ Jak śnieg w lecie, deszcz we żniwa, tak cześć nie przystoi głupiemu. ² Jak ptak, co ucieka, wróbel, co leci, tak niesłuszne przekleństwo - bez skutku*. ³ Na konia - bicz, na osła - wędzidło, a kij na plecy głupiego. ⁴ * Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty, byś nie stał się jemu podobnym. ⁵ Głupiemu odpowiadaj według jego głupoty, by nie pomyślał, że mądry. ⁶ Nogi sobie odcina, szkody się nabawi, kto posyła wiadomość przez głupca. ⁷ Jak chwieją się nogi chromego, tak w ustach głupiego przysłowie. ⁸ Jak kamień przywiązać do procy, tak cześć oddawać głupiemu. ⁹ Cierń wpił się w rękę pijaka, a przysłowie - w usta głupców. ¹⁰ Jak łucznik raniący przechodniów, tak ten, kto głupca najmuje lub pijaka-przechodnia. ¹¹ Jak pies do wymiotów powraca*, tak głupi powtarza szaleństwa. ¹² Widziałeś takiego, co mądry w swych oczach? Więcej nadziei w głupim niż w takim. ¹³ Leniwy mówi: «Lwica na drodze, lew jest na miejscach otwartych». ¹⁴ Kręcą się drzwi na zawiasach, a człowiek leniwy na łóżku. ¹⁵ Wyciągnął leniwy swą rękę do misy, trudno mu ją do ust doprowadzić. ¹⁶ Leniwy ma się za mądrzejszego niż siedmiu, co odpowiada rozumnie. ¹⁷ Chwyta za uszy* psa, który biegnie - kto w cudze spory się miesza. ¹⁸ Jak ten, co rzuca bezmyślnie strzały, oszczepy i śmierć - ¹⁹ tak człowiek, co zwodzi bliźniego i mówi: «To tylko dla żartu». ²⁰ Bez drew zagaśnie ognisko, bez donosiciela spór zniknie. ²¹ Węgiel dla żaru, drwa dla ognia - a człowiek kłótliwy - do wzniecania sporu. ²² Słowa donosiciela są jak przysmaki: zapadają do głębi wnętrzności. ²³ Czym na garnku glinianym srebrna polewa, tym wargi palące, a w sercu zło*. ²⁴ Ustami wróg zwodzi - a w sercu kryje podstęp*. ²⁵ Nie ufaj miłemu głosowi, gdyż siedem ohyd ma w sercu; ²⁶ choć się zatai nienawiść podstępnie, to złość się wyda na zgromadzeniu. ²⁷ Kto kopie dół - weń wpada, a kamień wraca na tego, co go toczy. ²⁸ Fałszywy język nie znosi skrzywdzonych*, usta przymilne powodem zguby.
27 ¹ Nie chwal się dniem jutrzejszym, bo nie wiesz, co dzień ci przyniesie*. ² Niech inny cię chwali - nie twe własne usta, ktoś obcy - nie własne twe wargi. ³ Ciężki jest kamień i piasek nie lekki, gniew głupiego cięższy od obu. ⁴ Gwałtowny jest gniew, zapalczywość - nieubłagana, a kto się ostoi przed zazdrością? ⁵ Lepsza jest jawna nagana niż miłość tajona. ⁶ Razy przyjaciela - [znakiem] wierności*, pocałunki wroga - zwodnicze. ⁷ Kto syty - depcze po miodzie, głodnemu i gorycz jest słodka. ⁸ Jak ptak, co uciekł z gniazda, tak człowiek, co uciekł z ojczyzny. ⁹ Olejki, pachnidło - serce radują i dobre słowo przyjaciela, dzięki radzie z duszy*. ¹⁰ Nie gardź swoim i ojca przyjacielem, a w dniu klęski nie chodź do brata, bo lepszy sąsiad bliski niż brat daleki. ¹¹ Bądź mądry, synu, rozwesel me serce, a tym, co lżą mnie, odpowiem. ¹² Rozważny zło widzi i kryje się, nierozważni tam idą i szkodę ponoszą. ¹³ Zabierz mu suknię, bo ręczy za obcego, za nieznajomych - weź zastaw! ¹⁴ Kto rankiem głośno błogosławi bliźniego, policzą mu to za przekleństwo*. ¹⁵ Rynna ciekąca stale w dzień dżdżysty, podobna do żony swarliwej. ¹⁶ Kto chce ją wstrzymać, ten wiatr wstrzymuje lub zbiera oliwę do ręki. ¹⁷ Żelazo żelazem się ostrzy, a człowiek urabia charakter bliźniego*. ¹⁸ Stróż drzewa figowego - spożywa jego owoc, czujny o pana - doznaje szacunku. ¹⁹ Oblicze odbija się w wodzie, a w sercu odbija się człowiek*. ²⁰ Szeol i zatrata niesyte, niesyte i oczy człowieka. ²¹ Czym dla srebra - tygiel, dla złota - piec, tym dla człowieka - pochwała*. ²² Choć stłuczesz głupiego w moździerzu tłuczkiem - razem z ziarnami - głupota go nie opuści. ²³ * Troszcz się o potrzeby zwierząt, zwracaj uwagę na trzodę; ²⁴ nie trwa na wieki bogactwo, ani na pokolenia - korona. ²⁵ Wyrosła trawa, pojawia się potraw, zbierze się górskie siano: ²⁶ owce na suknie dla ciebie, a kozły, by za pole zapłacić; ²⁷ dość mleka koziego, byś siebie utrzymał, <utrzymał swój dom> i wyżywił swoje służące.
28 ¹ Ucieka występny, choć go nikt nie goni, lecz prawy jest ufny jak młody lew. ² Przez zbrodnie kraju wielu jest władców, lecz ktoś mądry i roztropny trwały ład zapewni. ³ Występny, co biednych uciska, jest jak ulewa, co chleba nie daje. ⁴ Kto gardzi Prawem, chwali grzesznika, kto strzeże Prawa, jemu przeciwny*. ⁵ źli ludzie nie rozumieją prawości, a którzy szukają Pana, pojmą ją całą. ⁶ Więcej wart biedak, co żyje uczciwie, niż bogacz o drogach krętych. ⁷ Kto Prawa się trzyma, ten mądrym jest synem, przyjaciel rozwiązłych hańbi swego ojca. ⁸ Odsetką i lichwą powiększać majątek - to zbierać dla tych, co miłosierni dla biednych*. ⁹ Kto ucho odwraca, by Prawa nie słyszeć, tego nawet modlitwa jest wstrętna. ¹⁰ Kto prawych sprowadza na drogę występku, i sam też we własny dół wpadnie; dziedzictwem zaś czystych będzie dobro. ¹¹ Mądry jest bogacz w swych oczach, lecz przejrzał go biedak rozumny. ¹² Wielka jest radość, gdy prawi zwyciężą; gdy górą przewrotni, każdy się chowa. ¹³ Nie zazna szczęścia, kto błędy swe ukrywa*; kto je wyznaje, porzuca - ten miłosierdzia dostąpi. ¹⁴ Szczęśliwy mąż, gdy stale trwa w bojaźni*; kto serce zatwardza - wpadnie w nieszczęście. ¹⁵ Lwem ryczącym, zgłodniałym niedźwiedziem jest władca występny nad biednym ludem. ¹⁶ Książę ubogi w rozsądek bogaty jest w zdzierstwo, kto zysków* nieprawych nie znosi, dni swe przedłuża. ¹⁷ Gdy człowiek zmazany krwią ludzką ucieka aż do grobu - niech go nie wstrzymują! ¹⁸ Kto żyje uczciwie - będzie ocalony; kto przewrotnie chodzi dwiema drogami, zapewne na jednej z nich zginie. ¹⁹ Kto ziemią uprawia, nasyci się chlebem; kto ściga ułudę, nasyci się nędzą. ²⁰ Uczciwy cieszy się błogosławieństwem, kto się chce szybko wzbogacić, nie ujdzie kary. ²¹ źle gdy kto się kieruje względami na osobę; człek za kęs chleba popełni przestępstwo. ²² Człowiek o złym oku jest chciwy bogactwa, a nie wie, że bieda przyjdzie na niego. ²³ Kto kogoś strofuje, w końcu łaski znajdzie bardziej niż język, co schlebia. ²⁴ Kto ojca lub matkę ograbia mówiąc: «To nie grzech», jest wspólnikiem zbójcy. ²⁵ Chciwiec spory wywołuje, kto ufa Panu - będzie nasycony. ²⁶ Kto swemu sercu ufa - ten głupi; kto żyje w mądrości - znajdzie ocalenie*. ²⁷ Kto daje ubogim - nie zazna biedy; kto na nich zamyka oczy, zbierze wiele przekleństw. ²⁸ Gdy górą przewrotni - ukrywa się każdy; gdy giną - mnożą się prawi.
29 ¹ Człowiek, mimo upomnień uparty nagle dozna klęski - nie ma dla niego leku. ² Gdy prawi przy władzy - cieszy się naród; naród wzdycha - gdy rządzi występny*. ³ Kto mądrość kocha - ten ojca raduje, kto z nierządnicami przestaje, dobra roztrwoni. ⁴ Król państwo umacnia sprawiedliwością, niszczy je ten, kto podatkami uciska. ⁵ Kto schlebia kłamliwie bliźniemu, na nogi mu sidła zastawia. ⁶ W grzechu złego człowieka - pułapka, prawy raduje się, cieszy. ⁷ Uczciwy rozumie sprawę ubogich, występny nie ma zrozumienia. ⁸ Zuchwali miasto podniecą, a prawi gniew uspokoją. ⁹ Gdy mądry spiera się z głupim, ten krzyczy i śmieje się: nie ma pojednania. ¹⁰ Krwiożercy nienawidzą czystego, uczciwi o jego życie się troszczą. ¹¹ Głupi ujawnia cały swój gniew, mądry go w końcu uśmierza*. ¹² Jeżeli władca zważa na kłamstwa, to wszyscy dworzanie nieprawi. ¹³ Spotyka się biedny z ciemięzcą, Pan obydwu oczy oświeca*. ¹⁴ Król w rządach troskliwy o biednych tron swój umocni na zawsze*. ¹⁵ Rózga i karcenie udziela mądrości; chłopiec pozostawiony sobie jest wstydem dla matki. ¹⁶ Gdy występni się mnożą, to i złości się mnożą, lecz prawi upadek ich ujrzą. ¹⁷ Karć syna: kłopotów ci to zaoszczędzi i pociechą twej duszy się stanie. ¹⁸ Gdy nie ma widzenia*, naród się psuje, szczęśliwy, kto Prawa przestrzega. ¹⁹ Słowami nie poprawi się sługi, bo rozumie, a nie odpowiada. ²⁰ Widziałeś człowieka gadatliwego? Więcej nadziei w głupim niż w takim. ²¹ Kto sługę rozpuści za młodu, ten w końcu z uporem się spotka. ²² Gniewliwy kłótnie wszczyna, zapalczywy mnoży grzechy. ²³ Człowieka poniża jego pycha, pokorny zdobędzie uznanie. ²⁴ Uczestnik kradzieży - wrogiem swej duszy, słysząc* przekleństwa - nie wydaje. ²⁵ Strach przed człowiekiem to sidło, kto ufa Panu, bezpieczny. ²⁶ Wielu szuka względów u władcy, lecz Pan osądzi każdego. ²⁷ Niegodziwiec jest wstrętny dla prawych, dla nieprawych wstrętny jest uczciwy*.